Brakujące ogniwo

Chciałem dziś napisać o dość niezwykłej książce, z którą zapoznałem się niedawno, a zobaczyłem pierwszy raz na targach w Łodzi, kiedy to jej wydawca podarował mi egzemplarz. Książka nosi tytuł „Recepta na miliony” i jest fabularyzowaną biografią Oskara Kona. Napisał ją zaś Bolesław Lesman, łódzki dziennikarz, który wyjechał z Polski na stałe w roku 1968. Dlaczego ja się zdecydowałem na sprzedaż tej książki i dlaczego uporczywie krążę wokół tematyki łódzkiej, choć żadne sentymenty mnie z Łodzią nie łączą? Otóż dlatego, że Łódź i sprawy łódzkie są szalenie ważna dla zrozumienia wszystkiego, a polityki i jej połączeń z wielkim przemysłem w szczególności. Do tego jeszcze bez Łodzi i dokładnego zagłębienia się w niejawne łódzkie struktury przemysłowo- rodzinne, nie da się zrozumieć jakie były istotne przyczyny istnienia i prosperity ZSRR. Ktoś powie, że przesadzam, tak jak z tą całą herezją w Langwedocji i najazdem mongolskim na Europę, co podobno ma się łączyć ze sobą w jakiś tajemniczy sposób, ale nikt nie wie w jaki. Ja też jeszcze nie wiem, ale szukam różnych tropów. Zostawmy to jednak na boku i skupmy się na naszej książce. Kim był Oskar Kon wszyscy mniej więcej wiedzą, dlatego ja dziś skupię się bardziej na autorze – Bolesławie Lesmanie. Oto pan Bolesław był znanym w środowisku łódzkim dziennikarzem, który miał kolegów w UB i dobrze funkcjonował na mieście. Traktował też serio swój zawód, a to oznacza, że bywał w lokalach, pił z kim trzeba i zawierał różne przypadkowe znajomości z płcią przeciwną. Pan Bolesław miał także ambicje autorskie i stąd wziął się w jego głowie pomysł na napisanie biografii Oskara Kona. Materiały gromadził pracowicie, a że był z przekonań socjalistą, chciał napisać biografie prawdziwą, to znaczy historię o krwiopijcy i aferzyście, który niszczy życie robotników i wdaje się w międzynarodowe afery. Zanim doszło do napisania biografii, Lesman podzielił się swoimi wrażeniami z przeglądania materiałów, do których dotarł sam lub które zdobyli dla niego koledzy z resortu, z panem Chylińskim, dziennikarzem łódzkiego ośrodka telewizyjnego. Ten zaś, nie mówiąc nic Lesmanowi przekazał te materiały Jerzemu Urbanowi. On z kolei był wtedy na indeksie, co w praktyce oznaczało, że nie może pisać pod własnym nazwiskiem. Pisał więc pod innymi nazwiskami i normalnie funkcjonował. Urban, używając nazwiska Andrzej Izerski, napisał na podstawie materiałów zgromadzonych przez Lesmana, bardzo nędzną książczynę zatytułowaną „Widzewski królik”. Chcę zwrócić uwagę na jedno – żyd żydowi ukradł książkę o żydzie. Ponieważ Lesman był idealistą praktykiem, a kim był i jest Jerzy Urban wszyscy dobrze wiemy, sprawa poszła do sądu. Lesman oskarżył Urbana o kradzież pomysłu. Był bowiem bardzo przywiązany do swojej książki i postaci, która się z niej wyłaniała. To zaś co zrobił Urban, czyli nazwanie Oskara Kona „widzewskim królikiem” odpowiada mniej więcej temu, w jaki sposób dzisiaj, taki, dla przykładu Terlikowski, rozumie pisanie książek. Urban chciał zarobić parę złotych i napisał historię dętą. Lesman zaś poszedł na ostro i sprawa trafiła do sądu. W sądzie powołano biegłych, profesorów polonistyki, którzy jasno i autorytatywnie stwierdzili, że Urban niczego nie ukradł, że książka napisana po pseudonimem Andrzej Izerski, jest jego pomysłem autorskim. Lesman sprawę przegrał, ale napisał i wydał swoją książkę, tę którą mamy „Recepta na miliony”. Jeśli miałbym wyrazić się jednym zdaniem na jej temat powiedziałbym, że jest to książka nowoczesna. To znaczy, w uprawianych i słyszalnych tutaj przez nas rejestrach, jest to książka o skuteczności. Czyli o tym samym, o czym są wojny Czyngis Chana. Scena zaś, kiedy prezes Kon zostaje zmuszony do zamiatania liści przy swojej willi, a pewnego dnia, przyjeżdża do niego czarna limuzyna pełna oficerów i przemysłowców niemieckich, która zabiera go do Genewy (a jest rok 1940) bije na głowę wszystkie pointy wszystkich gangsterskich i politycznych demaskacji amerykańskich, jakie powstały kiedykolwiek. I jeszcze deklasuje połowę obrazów o holokauście.

Lesman przez swoją książkę miał wyłącznie kłopoty. Bardzo chciał napisać książkę o złym kapitaliście, a napisał książkę o tworzeniu kapitałowego imperium, do czego użył języka współczesnego nam dzisiaj, choć naszych czasów przecież nie dożył. Napisał książkę tak, jakby był autorem amerykańskim, związanym z partią republikańską, a nie żydowskim dziennikarzem z Łodzi, który musi się szarpać po sądach z psami takimi jak Urban. Jego wyjazd w roku 1968 był wyjazdem naprawdę wymuszonym, to znaczy kiedy Lesman wyjechał z rodziną, okazało się, że w Izraelu nie ma dla niego pracy. Nie ma i już. Pojechał do Niemiec i próbował zatrudnić się w Radio Wolna Europa. Okazało się jednak, że tam także nie ma wolnych etatów, dla ludzi takich jak on. Został więc taksówkarzem i jeździł na tej taryfie, dopóki nie obstukał się z niemieckim na tyle, że mógł się zatrudnić w lokalnym radio.

Jego książka została w Polsce wydana raz jedynie – w roku 1967. Wydanie, które umieszczę w sklepie jest wydaniem drugim.

Teraz słów kilka o powiązaniach biznesu, polityki i herezji. Zostawiam na boku Oskara Kona, żeby nie psuć czytelnikom zabawy. Napiszę coś o największych wrogach prezesa Oskara, o rodzinie Eitingonów. Jest ona zawsze opisywana źle. To znaczy autorzy, którzy się za to biorą piszą o wielkim sukcesie Nauma i Borysa, którzy przybyli do Łodzi z Orła i tu zrobili wielki majątek. Po czym okazało się – co za przypadek – że w USA żyje inna gałąź tej rodziny, której przewodzi Motty Eitingon. No i on złożył braciom różne oferty. Oni zaś stali się przez to jeszcze bogatsi. Tuż przed wojną zaś, szczęśliwie, wyjechali do Ameryki i nie stali się ofiarami holocaustu. Kiedy jednak zaczniemy przyglądać się innym, dalszym członkom rodziny Eintingonów zrobi się naprawdę ciekawie. Szczególnie chodzi mi o tych pochodzących z Mohylewa. Oto Max był w Komitecie Freudowskim, a jego ojciec Chaim inwestował w medycynę i zbudował szpital w Lipsku. Najciekawszy był jednak inny Naum Eitingon, rodem ze Szkłowa. Przyjął imię Leonid i piął się po szczeblach kariery wojskowej, aż został generałem bezpieczeństwa państwowego ZSRR. Był czynny w Hiszpanii podczas wojny domowej, gdzie – jak głosi legenda – zbudował sobie krematorium, żeby szybciej i wydajniej likwidować wrogów ludu i republiki. Brał udział w porwaniach białych generałów w Paryżu i w likwidacji „band leśnych” na terenie Pribałtyki po II wojnie światowej. W końcu został aresztowany za syjonizm, a inne legenda głosi, że przez cały czas swojej służby ułatwiał swojemu kuzynowi z USA Motty’emu masowe upłynnianie tekstyliów na terenie ZSRR. Ten ostatni, Motty, stawał nawet przed komisją McCarthy’ego, podejrzany o działalność komunistyczną, ale niczego mu nie udowodniono. Jeśli zaś idzie o Leonida, to został w końcu aresztowany za syjonizm, ale też go wypuścili. Zrehabilitowano go jednak dopiero pośmiertnie, a my patrząc na tę historię możemy jedynie szyderczo dodać – w czyich oczach? W czyich oczach zrehabilitowano tego faceta?

Kiedy rozmawiałem z wydawcą książki Lesmana, panem Jackiem Kusińskim, padła taka kwestia – Łódź jest prowincjonalna i sprawy łódzkie są prowincjonale. Otóż nie, sprawy łódzkie są światowe, albowiem Łódź była emanacją potężnych sił, które grały w grę globalną. Bez tych sił nigdy by nie powstała, nie byłaby potrzebna po prostu. Dlatego właśnie Łódź jest miastem była miastem światowym, w przeciwieństwie do Warszawy.

Dziś po południu umieszczę tę książkę w sklepie.