Czym jest władza czyli rozważania o zarazie

Książka Ignacego Schipera „Dzieje handlu żydowskiego na ziemiach polskich” jest jedną z najbardziej zaskakujących i ciekawych pozycji dostępnych dziś na rynku. Starałem się to wskazać już wcześniej, ale widocznie niezbyt wyraźnie, bo część nakładu ciągle jest w magazynie. Pisze nam Ignacy Schiper o tym, że w latach 1264-1364 władcy podzielonej na dzielnice Polski wydawali przywileje dla żydów, dzięki którym naród wybrany mógł uprawiać handel na terenie całego państwa, szczególnie zaś istotny był handel żywnością. Rozumiem, że także importowaną z dalekich krajów. Na przykład z Aragonii, skąd przywożono słodycze. Jak wobec tych przywilejów książęcych wydawanych żydom, zachowuje się Kościół? Okropnie. Trzeba to powiedzieć wprost, biskupi chcą ze wszystkich sił handel żydowski powstrzymać. W 1266, na synodzie wrocławskim, biskupi zdecydowali, że chrześcijanie nie mogą kupować od żydów, ani mięsa, ani żadnych innych produktów żywnościowych, a to z tego względu, że żydzi chcą wytruć chrześcijan. Obłąkany ten pogląd spotkał się i spotyka nadal ze słuszną krytyką badaczy. Kupcy żydowscy chcieli uprawiać swój zawód, a nie truć kontrahentów, postawę więc biskupów musimy ocenić jednoznacznie, jako próbę znalezienia pretekstu, który usunąłby na trwale z rynku konkurencję. Pozostaje pytanie – skoro władca, koronowany w katedrze, dziedziczący swoją władzę w ramach funkcjonującej organizacji kościelnej, nie słucha co mówią biskupi, ale uporczywie wydaje kolejne przywileje dla kupców żydowskich, to jakimi motywami się kieruje? Czy nie boi się ekskomuniki? Chodzi wszak o poważne sprawy. A jeśli się boi dlaczego nie reaguje we właściwy sposób? Tak bardzo potrzebuje pieniędzy? Na jaki rodzaj polityki? Przecież podzielone państwo nie uprawia żadnych spójnych ofensywnych i skoordynowanych akcji. Jedyne wspólne działania mogą być podejmowane pod auspicjami Kościoła, który wyraźnie opowiedział się za tym, by skończyć z przywilejami dla żydów. Czy to może oznaczać, że żydzi byli tym elementem, który utrwalał podziały w królestwie? A jeśli tak, to dlaczego?

Wymienię teraz trzy nazwiska i dodam do nich krótką charakterystykę oraz opis dokonań każdego z wymienionych panów. Zacznę od końca.

Jehuda Kreskas, twórca tak zwanej Mapy Katalońskiej, wykonanej dla króla Aragonii Piotra IV Ceremonialnego. Na mapie tej widoczne są, prócz zarysu lądów, prócz portów i szlaków, także te miasta, które były największymi ośrodkami handlu żydowskiego w Europie. Jest tam także zaznaczone miasto ciutat de Leo, czyli po prostu Lwów. Schiper pisze, że jest to najważniejsza i węzłowa stacja przeładunkowa dla żydowskich towarów, które bezpiecznie mogą być transportowane potem do Krakowa, Poznania i Wrocławia, bez hamujących ruch przepisów, albowiem handel żydowski odbywa się na preferencyjnych warunkach, które zapewniali żydom książęta. Wygląda więc na to, że to żydzi byli istotnym źródłem władzy, a nie Kościół, na terenach podzielonej Polski. Schiper podaje, że w nierozpoznanych bliżej źródłach hebrajskich znajdują się informacje dotyczące innych szlaków prowadzących z zachodniej i południowej Europy do Lwowa, na przykład o szlaku wzdłuż Dunaju, który najpierw wiódł przez Przemyśl, a kończył się we Lwowie właśnie. Na Mapie Katalońskiej, zwanej też czasem, na wyrost trochę Atlasem Katalońskim, Lwów nie znalazł się przypadkiem. Flota aragońska była ciągle potęgą na Morzu Śródziemnym i współpracowała z Genueńczykami, których faktorie znajdowały się na Krymie. Jeśli dołączymy do tak zarysowanego zestawu informację o tym, że Ruś była zajęta przez Tatarów, co tworzyło obszar nieograniczonego niczym, poza władzą chana, handlu, będziemy musieli powtórzyć raz jeszcze, że to nie Kościół Święty, był źródłem władzy w rozbitej na dzielnice Polsce. Kontrakty zaś zawierane przez kupców i bankierów ze Lwowa, Krakowa i Poznania, z kupcami z Barcelony, Walencji i innych miast królestwa Aragonii, warte były wielu poświęceń. A zapewne też skłaniały do prowadzenia twardych i ocierających się o wymuszenie negocjacji.

Teraz kolejne nazwisko – Arnold de Villanova. Ukochana postać XVI i XVII wiecznych mistrzów sztuk hermetycznych, wywodzących się ze środowisk protestanckich. Był to lekarz, czarnoksiężnik, alchemik i mag w jednej osobie. Do tego dobry znajomy papieży Bonifacego VIII i Klemensa V. Gdzieniegdzie można znaleźć informację, że także templariusz, ale ja przyznam, że nie wiem, jak to rozumieć. Arnold wsławił się kilkoma wyczynami. Przede wszystkim przetłumaczył, całkowicie bezużyteczne dla medycyny, co okazało się wiele wieków później, dzieła Galena. One zrobiły mu publicity i ustawiły na dobrej pozycji w świecie akademickim. Wyleczył papieża Bonifacego VIII z kamicy, a przez to uniknął spalenia na stosie. Głosił bowiem także herezje polegające na tym, że domagał się by Kościół ogłosił rychłe nadejście antychrysta. On sam wskazał dość dokładnie kiedy to nastąpi, a mianowicie w połowie XIV wieku. Arnold dowiedział się tego studiując Pismo Święte, które było dlań po prostu zbiorem formuł kabalistycznych, takim szyfrem do odczytania według znanego żydom klucza. Pochodził bowiem nasz bohater z nawróconej rodziny żydowskiej. To nie koniec. Arnold, ponoć jako pierwszy wydestylował alkohol etylowy i używał go jako środka antyseptycznego. Napisał też traktat o higienie, który dziś wydaje się śmieszny, ale w XIII wieku musiał być dziełem przełomowym. I doprawdy nie możemy przyznać, że Arnold nie ostrzegał świata przed najgorszym. Oczywiście, że ostrzegał. Opublikował stosowne pisma, wygłosił expose w obecności dwóch papieży, i dał wiarygodne uzasadnienie swoich przypuszczeń. Niestety komuś bardzo przeszkadzał. Kiedy płynął na genueńskim statku z Neapolu wprost do Genui, ktoś ten statek wraz z Arnoldem złośliwie zatopił. Nie ma jednak ani jednej poszlaki kto to mógł być. Ja bym się jednak zdecydował na wskazanie pewnego tropu. Po pierwsze – myślę, że papież Klemens V przeniósł się do Awinionu nie tylko z tego powodu, że naciskali na niego Francuzi, ale także z innych, domyślnych powodów. Po drugie, miejsce gdzie zatonął statek Arnolda, było tym obszarem, na którym dokonywano już wcześniej, bardzo spektakularnych zatopień natury politycznej. A dokonywali ich ludzie cesarscy. Tak więc kiedy, zgodnie z przepowiedniami Arnolda, antychryst przybył do Europy z genueńskich kolonii na Krymie, przybrawszy postać dymienicznych guzów pod pachami i w pachwinach, Arnolda już nie było na tym świecie. Nie było też nikogo, kto przypomniałby ludziom, że trzeba odkażać ręce i całe ciało tym alkoholem etylowym, co to go Arnold wydestylował. Zaraz! Wróć! Gdzie nie było, to nie było! Jak sobie przypomnimy mapę zasięgu czarnej śmierci, to okaże się, że była ona w zasadzie wszędzie tylko nie w Polsce. Była nawet na dalekiej, moskiewskiej północy, gdzie zapuszczali się kupcy z Anglii i Skandynawii. W Polsce jednak nikt nie zachorował. Jak to możliwe? Może ktoś wcześniej, karawaną, albo na aragońskim statku przewiózł do jednego z portów, a potem do Lwowa formułę tej destylacji, a ktoś inny dobrze zrozumiał intencje Arnolda i wdrożył w życie program powszechnej dezynfekcji? Ja nie wiem, tylko tak gdybam. Zarazy nie było też przecież w Mediolanie i na pograniczu hiszpańsko- francuskim. No i w Barcelonie, o ile dobrze pamiętam.

Widzę to tak – rozwój floty, ilość szlaków handlowych, towarów płynących we wszystkie strony i pieniędzy była tak wielka, że każdy mógł zostać milionerem. To nie jest zdrowe, bo zaburza naturalną hierarchię. Trzeba było ją więc przywrócić. No i Arnold próbował to zrobić, ale jego intencje nie zostały zrozumiane. Kupcy więc, strzegący największej stacji przeładunkowej na wschodzie, przyszli po rozum do głowy i stwierdzili, że skoro ten antychryst i tak przyjdzie, to tylko głupi lub źle poinformowany nie zechce się przed nim obronić. No i kupili kilka flaszek tego flitu, co go wcześniej Arnold wydestylował, a potem kiedy kurz opadł, zaczęli spokojnie sprzedawać swoje towary, których było już tak dużo, że nie wiadomo doprawdy, czy nie zatopiłby ich samych i wszystkich zaangażowanych w tę dystrybucję kontrahentów. Aha, Schiper pisze, że wyniesienie Lwowa, poprzedzone zostało upadkiem Kijowa. Żydzi się stamtąd wynieśli. Sądzę, że nie dogadali się z namiestnikiem chana, który chciał za dużo bakszyszu.

Trzecie nazwisko – Abraham Abulafia, kabalista, podróżnik, człowiek, który w dziesięć lat po śmierci Świętego Ludwika, przybył do Rzymu, by tam, jak chcą autorzy hebrajscy nawrócić papieża na judaizm. Papieżem tym był nie byle kto, bo Mikołaj III z rodziny Orsini, który ostatecznie usunął nie-Rzymian, a to znaczy po prostu Francuzów, z kolegium senatorów. Pogodził też Niemców z Francuzami w Italii, to znaczy Habsburgów z Andegawenami, a przynajmniej tak mu się wydawało. No i ustalił na całe stulecia granice Państwa Kościelnego. Abraham Abulafia tak silnie namawiał Mikołaja III, to przejścia na judaizm, że papież w końcu zmarł. Ponoć na udar mózgu. Abraham został aresztowany, a franciszkanie i dominikanie domagali się wprost jego spalenia na stosie. Całe szczęście nie doszło do tego i naszego bohatera wypuszczony na wolność. Kto za tym stał dokładnie, tego niestety nie wiemy. Jak się pewnie wszyscy już domyślili, następnym papieżem został Francuz – Marcin IV, który dążył przede wszystkim do tego, by umocnić władzę rodziny d’Anjou na wyspach Morza Śródziemnego, z Sycylią na czele. W tym samym czasie Arnold de Villanova był doradcą królów Aragonii, którzy tychże Francuzów chcieli z owej Sycylii wyrzucić, co też się w końcu udało, w czasie desantu zwanego Nieszporami Sycylijskimi. Nie udało się jednak tej władzy utrzymać długo. Po śmierci Marcina, po kolei następują trzy króciutkie pontyfikaty, a w końcu władzę nad Kościołem obejmuje Bonifacy VIII, który ma naprawdę dość Francuzów i popierających ich Colonnów. Ma też szczerą chęć spalić na stosie tego całego Arnolda de Villanova, który każe mu wskazać moment nadejścia antychrysta, ale ma też wielki papież kamienie żółciowe. Pisze więc oświadczenie, ponoć zachowane, że Arnold może żyć sobie i leczyć wielkich tego świata, byle już o tym antychryście nie wspominał.

Na dziś to tyle, dziękuję za uwagę.

https://basnjakniedzwiedz.pl/produkt/dzieje-handlu-zydowskiego-na-ziemiach-polskich/

https://basnjakniedzwiedz.pl/produkt/swiety-ludwik-jacques-le-goff/

https://basnjakniedzwiedz.pl/produkt/historia-katalonii/