Dramat wesołków

Wczoraj, za namową niektórych komentatorów, obejrzałem film Stanisława Barei „Poszukiwany, poszukiwana”. Ponoć jest to komedia, ale ja nie śmiałem się wcale. Tak, jak nie śmiałem się w czasie oglądania filmu „Śmierć Stalina”, który też jest ponoć komedią. Wszystko w tych obydwu obrazach jest tak boleśnie prawdziwe i tak straszne, że w zasadzie należałoby je pokazywać z dodatkowymi objaśnieniami, żeby ludziom, żyjącym we względnym spokoju i wygodzie, tłumaczyć co znaczą poszczególne sceny i frazy wypowiadane przez aktorów. Nie pamiętam, bym kiedykolwiek wcześniej oglądał film Barei z Pokorą, ale wiedziałem mniej więcej o czym on jest. Tyle, że wątek wyniesienia obrazu z muzeum całkiem mi umknął. Nie jest on zresztą tak przerażający, jak inne rzeczy pokazywane w tym filmie. Rzecz pierwsza – główny bohater mieszka wraz z żoną na Solcu, który nie różni się prawie, jeśli nie liczyć nowych bloków w tle, od Solca z czasów Powstania. Metraż jaki zajmują ci młodzi ludzie jest mniejszy od mojej łazienki. Nikt jednak nie uważa tego za coś degradującego i w istocie niweczącego życie. Bohaterowie, a rozumiem, że także widzowie traktują to jako stan przejściowy. Przejściowy do czego, że spytam? Mamy rok 1973, za dwadzieścia lat, będzie rok 1992 i sytuacja w Warszawie zmieni się, ale tylko trochę. Standard mieszkaniowy będzie odpowiadał dwóm moim łazienkom. Ludzie zaś, którzy w 1973 wynajmowali ten urągający godność metraż na Solcu, będą o te dwadzieścia lat starsi. O ile będą żyli. Warunki mieszkaniowe bowiem, bardzo wpływają na jakość i długość życia. Postaci z tła, czyli ci wszyscy poszukujący gosposi ludzie są osobami z nieprawdziwego zdarzenia, choć wierzymy, że oni istnieli naprawdę. Pamiętamy bowiem jakie były kiedyś kłopoty z meldunkiem i co to znaczyło – być zameldowanym w Warszawie. Pierwszy „pan” Marysi, grany przez Gołasa, ma dokładnie takie wyobrażenie o relacjach służba-pracodawca, jak wszyscy komunistyczni dyrektorzy PGR. Sytuacje pokazane w tym filmie, w zamierzeniu komiczne, dziś komiczne wcale nie są. Głównie przez zobrazowanie codziennych nawyków tych niby „panów”. Jeden pali w łóżku, w sypialni, drugi do obiadu wyciąga flaszkę i polewa tylko sobie. Ja może, przez niestandardowy tryb życia odwykłem nieco od systemowego alkoholizmu, który dziś zapewne także jest problemem, ale mimo wszystko obrazki podobne uważam zaś wyraz upodlenia, w którym żyliśmy wszyscy, nie mając tego świadomości. Wszelkie więc tęsknoty za PRL, są dla mnie czymś, w najlepszym razie, podejrzanym.

Kolejni „państwo”, u których pracuje rzekoma Marysia, mają syna, kompletnie rozwydrzonego gamonia, granego przez Filipa Łobodzińskiego czyli Dudusia Fąferskiego z filmu „Podróż za jeden uśmiech”. Kwestie wygłaszane przez 10 letniego może Filipa brzmią złowieszczo i w normalnych okolicznościach powinny być traktowane jako przejaskrawienie kilku życiowych sytuacji. Wszyscy jednak dobrze wiemy jak było. Nie tylko w roku 1973, kiedy miałem cztery lata, ale także później. Najdziwniejsze jest to, że – tak podaje wiki – Filip Łobodziński, pan dziś ponad sześćdziesięcioletni, był w latach 2013- 2015 pracownikiem Departamentu Komunikacji Społecznej MSW, później zaś pracował w Najwyższej Izbie Kontroli.

Kolejny „pan” Marysi, to bimbrownik, który produkuje samogon w łazience. My zaś mamy rzadką okazję przypomnieć sobie jak wyglądały łazienki, kuchnie i armatura, w naprawdę dużych, ocalałych z pożogi wojennej, warszawskich mieszkaniach. Było to po prostu straszne.

Na końcu „Marysia” trafia do domu „pana”, który dzięki braku umiejętności zrobienia czegokolwiek, jest stale nominowany na stanowiska dyrektorskie. Ten chla, mieszka w jakiejś klitce, ale pokazane jest to wszystko, jakby było nie wiem jakim Wersalem. Mamy – przypominam – rok 1973, początek epoki Gierka i wszystko zmierza ku lepszemu. Najlepsza zaś jest w tym filmie koleżanka Marysi, która uważa ją za lesbijkę i chce sama spróbować zakazanych owoców jednopłciowego seksu. Kiedy pomyślimy, że wydawało się to ludziom kiedyś zabawne, spłynie na nas głęboki smutek. Ten film jest przerażający. Pomysł, że główny bohater ma przebierać się za kobietę, aby w ten sposób zarabiać na większe mieszkanie mógł urodzić się tylko w chorej głowie wariata, albo kogoś, kto nie musiał borykać się z pokazywanymi w tym filmie sytuacjami. One nie były bowiem zabawne, to był antyświat zdewastowanych emocji, w którym ludzie byli systemowo degradowani, a filmy takie jak ten pokazywały im, że mają się z tego cieszyć. I wielu się cieszyło.

Wszyscy pamiętamy, jak w serialu „Noce i dnie” zwariowany wuj Klemens uważa, że powstanie styczniowe, ciągle trwa, a wieczorami śpiewa pieśń zaczynającą się od słów – za plemion całych zmarnowane lata. Główni bohaterowie skarżąc się bez przerwy na nędzę i ciasnotę zajmują metraż dwa razy większy od tego, który mieli do dyspozycji pracodawcy Marysi. A nie muszą przy tym chodzić po schodach na piąte piętro. No może tylko łazienka na zewnątrz domu jest poważną niedogodnością, ale reszta nie przedstawia się wcale tak źle. Otóż chodzi o to, że „plemion całych zmarnowane lata” trwały w zasadzie do wczoraj. Wszystko zaś zmienia się powoli dopiero od półtorej dekady. Oczywiście zawsze jest ktoś, kto ma wielki dom na Karowej, gdzie mieszkają prócz niego cztery dalmatyńczyki, które na koniec wyprowadza na spacer Marysia, a domu tego pilnuje milicjant. No, ale o tym człowieku nikt nie nakręci komedii, ani go nie pokaże. Jedyną sugestią coś o nim mówiącą, jest ten milicjant przed domem. Nie wiem jednak, czy ktokolwiek z widzów, śmiejących się na tym filmie zauważył ten sygnał i właściwie go odczytał.

Zastanawialiśmy się tu wielokrotnie, w różnych kontekstach nad polityczną rolą tak zwanych wesołków. Otóż niepostrzeżenie dla siebie samych zmierzają oni, ścieżką swojej kariery ku śmiertelnej, karykaturalnej powadze. Im bardziej są profesjonalni, tym gorzej, albowiem zaczynają uprawiać kult swojego profesjonalizmu, to znaczy zdaje im się, że każdą treść potrafią przerobić na coś zabawnego. To, być może, potrafiłby zrobić Wojciech Pokora, ale on już nie żyje. Pokusa, by naśladować takich ludzi jest wielka. I ja Wam teraz pokażę na czym polega tragedia prawdziwa. Na bezradność wobec swoich własnych ograniczeń, które postrzegane są jako profesjonalizm. Oto kabaret „Ani mru mru”, znany i przez wielu lubiany. Kabaret, który ma renomę i markę, określający się jednak politycznie w sposób jednoznaczny – jest to zespół promujący, do pewnego momentu dyskretnie, a później już znacznie mniej dyskretnie, treści antyrządowe. Teraz dygresja. Nie wiem czy pamiętacie co się działo na polskiej scenie kabaretowej czterdzieści lat temu, kiedy nie było tych wszystkich kabaretów, które dziś kończą swój żywot w niesławie. Otóż były tam zespoły, całe programy wręcz, które w zawoalowany sposób szydzić miały z ludzi nie ufających rządom komunistów. To samo było w latach dziewięćdziesiątych, ale robione z większym profesjonalizmem, przez co żenada była mniej widoczna. Ja pamiętam te występy kabaretów z lat osiemdziesiątych, bo siedziałem wtedy często przed telewizorem. Było to tak śmieszne, jak Gołas wołający przez drzwi do Pokory – Marysiu, tutaj twój pan.

I teraz, po 25 latach sukcesów scenicznych kabaret „Ani Mru Mru”, pewnym krokiem wchodzi na tę samą ścieżkę. Nie wiem ile trzeba zapłacić, żeby ludzie żyjący z rozśmieszania bliźnich zmontowali ze swoim udziałem takie, pardon, gówno. Myślę, że dla wykładających tę kasę, to były grosze. Oni się jednak skusili. To jeszcze raz przekonuje nas, by nigdy, pod żadnym pozorem nie ufać zawodowym wesołkom. https://www.youtube.com/watch?v=7p-8sXhdhDc&t=1s