O naśladowaniu Chrystusa albo skrzywienie optyki

Zdumiewające jest to, jak wielu ludzi wzrusza się, albo wręcz zachwyca wyobrażeniami męki Chrystusa, namalowanymi na deskach, płótnach i murach, a jednocześnie neguje sam fakt tej męki, albo ją lekceważy. Wszyscy ci ludzie, i nie ma od tego wyjątków, należą do grupy, którą umownie, ale bardzo wyraziście, określamy, jako ludzi kultury. Ja sam znam wiele takich osób. Jedno trzeba im oddać, do niedawna, a pisząc to mam na myśli mniej więcej dekadę, oni się z tą swoją skrzywioną optyką nie obnosili. Od dekady mniej więcej jest inaczej. Postawa „ludzi kultury” staje się coraz bardziej nachalna i ta dwoistość w postrzeganiu najważniejszego wydarzenia w dziejach, widoczna jest coraz bardziej i coraz częściej. Nie zdarzyło się jednak, by ktoś to kiedykolwiek skomentował. Jestem pierwszy.

Moim zdaniem ma to wymiar komiczny, a jednocześnie literacki. Nadaje się świetnie na cykl esejów, opowiadania, a może nawet scenariusz, z jakimś bardzo głębokim i tragicznym zakończeniem. Ja wiem, że podobne próby były podejmowane, ale w rejestrach, które można nazwać obyczajowymi . To znaczy ludzie szydzący jawnie z choinki czy baranka wielkanocnego mogą sami zostać wyszydzeni. I ma to uzasadnienie, ale jest płytkie. Tu mamy coś innego. Nikt bowiem nie wyobraża sobie przecież, że ktoś, na przykład prof. Mikołejko, albo Żakowski, wejdą nagle do muzeum narodowego, do działu rzeźby średniowiecznej i zaczną rozprawiać się za pomocą siekiery Fiskarsa, ze stojącymi tam świętymi figurami. To jest nie do pomyślenia. No, ale spróbujmy. Jeśli konsekwencja w myślach, słowach i czynach miałaby jakiekolwiek znaczenie, taki wandal, mógłby odpowiedzieć – ale co co wam chodzi? To przecież wszystko nieprawda. Jezus nie istniał, a jeśli istniał, to z pewnością nie był bogiem. Ukrzyżowanie go, to bujda na resorach, nie ma więc potrzeby, by trzymać te wszystkie śmieci w tak dobrym, pod względem handlowej lokalizacji miejscu. I byłoby to ze wszech miar logiczne, słuszne, a także byłaby to naturalna konsekwencja poglądów Mikołejki i Żakowskiego. Oni tego jednak nie czynią. Oni nie wierzą w mękę Chrystusa, naukę Kościoła i jego tradycję, ale przez obrazami i rzeźbami w muzeum pochylają głowy z szacunkiem, a prócz tego pewnie, nie mając zielonego o tych sprawach pojęcia, wygłaszają na ich temat różne opinie. Odpowiedź – bo to durnie – jest pewnie w jakiś sposób zadowalająca, ale my musimy poszukać innej. Zrobimy to trochę po omacku, bo ja się nie czuję kompetentny, by jakoś szczególnie głęboko filozofować. Jest jednak Wielki Piątek, dzień szczególny i chyba będzie mi to wybaczone. Postawmy jeszcze raz pytanie – dlaczego ateiści i wrogowie chrześcijaństwa, chodzą do muzeum i nie znając się wcale na sprawach, na które należy tam zwracać uwagę, chylą głowy przed wyobrażeniami postaci i sytuacji opisanych w Biblii? Czynią to, albowiem wiedzą, że muzeum to skład trofeów wojennych. Oni zaś uważają, że pokazanie się tam jest w dobrym tonie, ponieważ czują się żołnierzami w wojnie kulturowej, którą instytucje świeckie i pogańskie prowadzą z Kościołem, od samego początku właściwie. Ten powód nie może być rzecz jasna eksponowany, bo w muzeum, prócz ateistów, żydów i aspirujących wariatek, są także katolicy. Oni są również poza muzeum i zbyt gwałtowne demonstrowanie omawianego tu sukcesu, może zakończyć się tragicznie dla niektórych. Pozostaje więc dyskusja na inne tematy, które są parawanem, dla wspomnianego triumfu. Chodzi o jakość warsztatu – to jest wersja dla wariatek z dyplomami – geniusz artysty, walory estetyczne i temu podobne głupstwa. Jest też jeszcze inna wykładnia, o której tu piszemy często – zawartość ekspozycji muzealnych i szum wokół nich to gwarancja koniunktur na rynku przedmiotów bezwartościowych, na których dokonuje się miliardowych przekrętów. Człowiek, który zachwyca się obrazem Caravaggia zatytułowanym „Zdjęcie z krzyża”, a jednocześnie neguje fakt męki Chrystusa i na jej wspomnienie nie roni łzy, nie popada w zadumę, ale uśmiecha się głupkowato i opowiada jakieś żarty, jest elementem gry rynkowej. Bardzo w dodatku poważnej. Tym poważniejszej, im mniej z niej rozumie i im wyżej ceni siebie, swoją postawę i przydatność dla tej sfery, która zwykle nazywa się „sferą kultury”.

Przedmioty w muzeum zostały pozbawione kontekstu religijnego, nie dlatego, że są ważne i piękne same przez się. To jest złudzenie, a sztuka nie jest cenniejsza niż złoto. Zapytacie jakiegoś żydowskiego maklera z Nowego Jorku, to on wam odpowie na tę kwestie w sposób charakterystyczny i na pewno wiążący. Przedmioty te są cenne, bo bez nich nie byłoby spekulacji. Ich jakość nie może być omawiana w kontekstach, w jakich mógłby rozprawiać o nich artysta, bo nikt nie ma dziś pojęcia z jakimi problemami zmagał się człowiek, który je zrobił. Można więc tylko teoretyzować, a to znaczy, tak pieprzyć trzy po trzy para piętnaście, żeby zrobić na kimś dobre wrażenie. Ja to wiem na pewno, bo nie raz takie pieprzenie słyszałem. Jakość i wartość tych przedmiotów mogą być omawiane tylko, jeśli umieści się je w jakiejś tradycji. Wszyscy wiemy jaka to jest tradycja i jakie motywy kierowały ludźmi, którzy kazali te rzeczy wykonać i zapłacili za to niemałe pieniądze. Tego się ukryć nie da. Nie da się też schować tych przedmiotów, choć wiele z nich, na pewno pozostaje w ukryciu. To bowiem spowoduje, że spekulacje przestaną być wiarygodne. Co wobec tego można? Podnosić bez przerwy ich wartość, jednocześnie podkreślając, że nie mają one już nic wspólnego z tradycją, która je zrodziła. To jest zadanie karkołomne, ale tym właśnie zajmują się „ludzie kultury”. Taka jest ich misja.

Jest jeszcze jedna kwestia. Jeśli nie liczyć artefaktów pogańskich, których nagromadzenie w muzeach jest po prostu wyrazem triumfu imperiów nad słabszymi i mniej dynamicznymi cywilizacjami, tradycja chrześcijańska jako jedyna stworzyła system kształcenia, produkcji i dystrybucji przedmiotów kultu uznawanych za sztukę. Przedmiotów, których jakość, nierozerwalnie połączona była z wiarą, a do tego jeszcze układających się w hierarchie, trendy, tradycje. Jeśli mamy szkołę, która jest jednocześnie warsztatem, gdzie uczą praktycznych bardzo rzeczy, rynek i świątynię, to mamy w zasadzie wszystko, co jest potrzebne do kreowania nie tylko potrzeb, zwanych duchowymi, ale także ogromnych pieniędzy. Pokusa by to przerwać i ukraść, zamienić konteksty i zamiast wiernych w kościele, podejmować wycieczki niczego nie rozumiejących gamoni w muzeum, jest wielka. I ona zamieniła się w ciało na naszych oczach. Najpełniejszym jej wyrazem i najbardziej jaskrawą demaskacją są ludzie ekscytujący się wyobrażeniami męki Chrystusa, lekceważący jednocześnie sam fakt śmierci na krzyżu i wszystkie jego konteksty, z tymi najważniejszymi – osobistymi, ważnymi dla każdego katolika – na czele.

Życzę wszystkim zdrowych, pogodnych, szczęśliwych świąt Wielkiej Nocy. Jutro tekst będzie normalnie, w niedzielę przerwa, a w poniedziałek zaczynamy od nowa.