O wizerunku kobiet w filmach historycznych

Wczoraj na jednym kanale leciała Szlimakowska, a na drugim film „Duma i uprzedzenie” z roku 2005. Nie muszę chyba nikomu mówić jaki był efekt przełączania raz na jeden, raz na drugi kanał.

Zacznę od tego, że twórcy filmu według prozy Jane Austen rozumieją, że istnieje coś takiego jak naturalne światło, wiedzą, że dzień wstaje i oznaką tego jest podnoszące się znad horyzontu słońce. I co najważniejsze – faktu tego nie musi potwierdzać Jacek Bartosiak. Więcej – oni nawet potrafią to w swoich produkcjach wykorzystać. Odniosłem wczoraj wrażenie, że cała brytyjska produkcja historyczna służy temu, by fotografować plenery i architekturę. Dopiero na drugim miejscu mamy ludzi i ich sprawy. Tak właśnie był zrobiony film „Duma i uprzedzenie”, którego nie oglądałem wcześniej. Reżyser rozumiał, że emocje i wzruszenie widza, to suma pewnych wrażeń, którym koniecznie trzeba nadać pozory naturalności. W stworzenie tych pozorów naturalności zaangażowanych było bardzo wiele osób. Każda scena była budowana i to się dawało wyczuć. To nie jest jedyny sposób na stworzenie dobrego filmu i można, na przykład, nakręcić musical, gdzie zamiast naturalnego światła, naturalnych wzruszeń, plenerów i architektury, słońca i rosy spadającej z liści, będzie tylko oświetlona scena i galopujący po niej aktorzy, uśmiechający się szeroko do widza. I takie coś też ma swoją publiczność i może się podobać. No, ale to jest inna konwencja. Tu mieliśmy potężny zestaw środków, zaangażowanych przez producenta, który uwieńczony był historią pięciu panien na wydaniu i ich rodziców. Te panny, urodziwe, ale biedne muszą wyjść za mąż. I tyle. Oczywiście nie mogą wyjść za mąż za byle kogo, chodzi o to, by ten ktoś miał pieniądze, ale pragnienie to, przyznajmy, że trochę niskie, jest maskowane przez opisane wyżej elementy. Oddaje ono jednak dobrze mentalność przełomu XVIII i XIX wieku, kiedy powieść powstała. Pragnienia dziewcząt ukazane są w sposób naturalny, a dzieje się tak, albowiem tekst, który jest kanwą filmu to tekst autentyczny i przekonujący. Autorka znała świat, który opisywała i potrafiła o nim zajmująco rozprawiać. Postaci są prawdziwe, a jakby tego było mało, do ich odegrania zaangażowano aktorki naprawdę wybitne. Nie ma cienia fałszu w tym filmie. I jeszcze jedno – nie jest to musical, ale muzyka jest szalenie ważna dla rozwijającej się akcji, wiele scen nakręcono z głośnym podkładem muzycznym i wygląda to świetnie, a do tego świetnie się słucha.

Teraz opowiem o Szlimakowskiej. Scenarzystki obejrzały sobie inny film oparty na tekście pochodzącym z tej samej epoki i postanowiły – żeby wszyscy widzieli ich erudycję – wpleść wątki zeń pochodzące do swojego serialu o burdelmamach i wkurzonych rzeźnikach. Siedzą sobie te laski w burdelu, wystrojone znacznie lepiej niż arystokracja u Jane Austen, i nagle zjawia się między nimi facet, mówiący tylko po angielsku. No i główna bohaterka – Aleksandra znana w burdelu jako Ivette, zagaduje doń płynną angielszczyzną, a potem odbiera go koleżance i idzie z nim do pokoju, gdzie pobiera opłatę według cennika. Tymczasem ta co zostaje mówi – zdążę obskoczyć trzech Rosjan, zanim ona skończy z nim rozmowę o pogodzie i stanie dróg. To jest wprost cytat z „Rozważnej i romantycznej”. Obnaża on aspiracje scenarzystek, a być może i samego Holewińskiego. Demaskuje ów cytat także całą nędzę tych ludzi, oraz pogardę jaką żywią dla widza i czytelnika. Scenarzystki najwyraźniej uważają, że współczesna populacja kobiet w Polsce, skuszona reklamą ich serialu, to są te kurwy na kanapie, które i ładnie wyglądają, po angielsku zagadają, a i resztę za usługę potrafią wydać. Tak to interpretuję, bo nie ma doprawdy żadnego innego powodu, by bohaterka serialu o dziwkach i rewolucji mówiła nagle w języku Szekspira do jakiegoś pana, który zjawił się tam nie wiadomo skąd i po co – w burdelu pełnym ruskich oficerów śpiewających piosenkę o oczach czarnych.

Nie muszę chyba dodawać, że ani scenarzystki, ani Holewiński, ani też reżyser nie rozumieją po co jest w filmie światło, a także, że są różne rodzaje tego światła, na przykład sztuczne i naturalne. Może trzeba tam zatrudnić Bartosiaka do konsultacji, wtedy wiedza zostanie przez nich jakoś zaabsorbowana, może nie w całości, ale choć w jakimś małym kawałku. O tym, by ktokolwiek pojął znaczenie pleneru w takiej produkcji nie może być nawet mowy. Za jedyną scenografię robi tam jakiś brudny zaułek w Pabianicach, gdzie rozgrywa się akcja. Czasem pokazują pałac na Foksal w Warszawie i wnętrza – luksusowy burdel i burdel mniej luksusowy, gdzie przetrzymywane są dziewczyny przeznaczone do wywozu za ocean. Absurd tych scen pogłębia się w miarę jak zbliżamy się do końca serialu. Wczoraj Szlimakowska rozmawiała z Rosjanką, która nie orientując się potem kim ona jest, przyznała się do tej znajomości w obecności innych Rosjanek. No i te się obraziły na nią, albowiem nie wolno utrzymywać znajomości w takich sferach. I cóż zrobiła ta Rosjanka? Poszła do Szlimakowskiej, a następnie razem udały się do chińskiej herbaciarni, gdzie była palarnia opium. I w tej palarni każda zamówiła sobie faję i zaczęły jarać, buchając co jakiś czas kłębem dymu.

Wierzcie mi, że ja rozumiem, iż produkcja ta nie ma żadnego politycznego znaczenia, ale kiedy zapowiadają ją w Wiadomościach i podkreślają jej doskonałość, coś mi się zaczyna gotować w brzuchu. Ktoś za to zapłacił, ktoś to gwarantuje i ktoś uważa, że można te brednie pokazywać widzowi w Polsce, a do tego opowiadać, że serial ten to historia odzyskiwania przez Polaków niepodległości. To jest skandal – gorszy  niż wszystkie mezalianse z przełomu XVIII i XIX wieku. W święta puszczali jeszcze kilka staroci, w których mogliśmy oglądać dziewczyny w kostiumach z epoki. Była „Trędowata” i „Pan Wołodyjowski”. Cóż tu powiedzieć – przede wszystkim chyba to, że do grania w filmach potrzebny jest jakiś warsztat, nie wystarczy płakać na zawołanie, bo to potrafi większość dziewczyn, a Keira Knightley potrafi śmiać się i płakać jednocześnie, a do tego jeszcze sekundę po tych spazmach wpaść w złość. Aktorka grająca jej starszą siostrę była jeszcze lepsza, albowiem osiągała wszystkie potrzebne do przekonania widza efekty samym tylko przewracaniem oczami. U nas nawet w czasach kiedy Zawadzka i Brylska przebierały się w kostiumy z epoki takie rzeczy były niemożliwe do wykonania. Stefcia Rudecka grana przez Starostecką, co najwyżej markowała wzruszenie mrugając powiekami, do których przyklejono rzęsy z drgającą na nich łzą. No, ale to wszystko i tak było lepsze niż Szlimakowska i jej załoga z burdelu na kółkach.

Wczoraj pokazali wreszcie jak Żydy tną alfonsów…No, ale te alfonsy, to były jakieś inne całkiem chłopaki niż wujki samo zło pokazywane w poprzednich odcinkach! Czyli co? Żeby utrzymać galaretę, która trzęsie się cały czas w głowach scenarzystek i Holewińskiego trzeba sztukować scenariusz z odcinka na odcinek? Mamy bowiem szefa alfonsów Gruna, który jest jednocześnie najważniejszym prowokatorem. Do tego monsieur Winawera, który jest szefem wszystkich szefów, ale są oni dwaj potrzebni do jakiś innych czynności, a akcja się rozłazi. Wprowadzamy więc trzecią grupę, która idzie na zatracenie najpierw, żeby film miał jakieś tempo. Żydy idą z nożami i wołają – Kum, kum, kum zusammen!!! Potem wpadają do lokalu, w którym urzęduje ten cały Mosze i robią mu kęsim, kęsim. Policja na razie nie interweniuje.

W tym czasie Szlimakowska, parę ulic dalej, pali sobie spokojnie nargilę w towarzystwie Nastazji.

Aha, okazuje się, że Józef, były chłopak Ivette, jest w Paryżu i przysyła jej pieniądze przez jednego z klientów, ale ona uniesiona dumą i uprzedzeniem odrzuca tę pomoc. Główny polski rewolucjonista bowiem ją oszukał i sfabrykował list od ukochanego, który niby to był na Syberii. Ten ukochany to też niezła swołocz bo wziął ją na włam, żeby zdobyć pieniądze na rewolucję, a potem sam uciekł, a ona dostała się w ręce policji. No i z tego wynikł cały ten ambaras. Pieniądze z tego włamu razem z rewolucyjną bibułą przechowywane były w piwnicy u Szlimakowskiej. Potem zaś wszystko się rypło, Szlimakowska się pokapowała i trzeba było je oddać rewolucjonistom. Ci zaś zamierzają kupić za nie bomby. Napisałem – pieniądze? Oczywiście, że się pomyliłem. Tam były kosztowności, które dopiero trzeba było zamienić na pieniądze.

Uważam, że należy napisać jakiś list protestacyjny do Glińskiego. Ten film nie może być pokazywany, a już na pewno nie może być pokazywany jako ilustracja polskich dążeń do niepodległości. To jest propagandowa i wizerunkowa katastrofa. A będzie gorzej.