Przepraszam, czy ktoś na sali nie pisał jeszcze o husarii?

Mamy do czynienia z pewnego rodzaju obłąkaniem, bynajmniej nie subtelnym. Oto czas, jaki dzieli pokolenia spryciarzy usiłujących lansować się na tak zwanych ważkich dla narodu treściach, skraca się zaskakująco szybko. Jeszcze z krótkich majtek nie zdążyły wyrosnąć roczniki, które fascynowały się pierwszymi książkami Radosława Sikory, a już kolejni wchodzący w życie młodzieńcy, których znudziła elektroniczna rzeczywistość, dostają swoją porcję rewelacji na temat husarii i nie tylko. Powstają nowe kluby zainteresowań, nowe kółka i nowi odkrywcy dzielą się spostrzeżeniami, które jeszcze ciągle uważane są za odkrycia przez ich starszych kolegów. Czego ja się znowu czepiam? Formuły jak zwykle. Jak to już napisałem parę tygodni temu, są dwie drogi i dwie szkoły – albo autor robi temat, albo temat robi autora. No więc dziś, a także w przeszłości, wszyscy autorzy i publicyści w Polsce wierzyli święcie, że temat zrobi z nich osoby rozpoznawalne. Mistrzem w tym był oczywiście Łysiak, który mając średnie pojęcie o epoce napoleońskiej został okrzyknięty najwybitniejszym specjalistą od Napoleona. Było to – przypominam – w połowie lat siedemdziesiątych.

No, ale tematów, które mają taką moc jest – w ocenie tych, którzy się za publicystykę historyczną zabierają – ledwie kilka. Wie o tym Zychowicz, który wyeksploatował je wszystkie, wie o tym Komuda, który z husarii musiał przerzucić się na Hubala i wie o tym także Radek Kotarski, który sprytnym flopem, próbuje się ratować opowiadając, że husaria była do niczego. To wszystko jest – jak mawiano dawniej – takie tam wkoło Wojtek. Próba przekonania tych ludzi, by wzięli się za jakiś temat, który – dziś nie znany lub mało znany – zyska na znaczeniu dzięki nim i ich pasji, może być porównana do rzucania grochem o ścianę. Oni się mogą tylko uśmiechnąć. – Co ty wiesz gamoniu – powiedzą – musimy rozprawiać o jakości polskiej armii, porównywać ją z husarią i musimy szukać tematów, które nas uwznioślą, a do tego uczynią popularnymi i rozpoznawalnymi. Bo z tego są pieniądze. Tak sobie myślą te osoby, choć przecież nie chodzi o to, by oni byli rozpoznawalni i zyskiwali cokolwiek, ale by za ich pomocą zabetonować możliwość eksploatacji innych obszarów, znacznie przecież bardziej niż husaria ciekawszych. Nie ma mowy, by ktoś zwrócił uwagę na coś, czego nie polecają medialne autorytety, a szansa jest tym mniejsza im więcej ogłupiałych roczników po kursie historii w liceum, wkracza w dorosłe życie i usiłuje się czegoś dowiedzieć. Oni rozumieją tyle, że musi być coś fajnego, a fajna jest husaria. No i tak niewiele się o niej mówi, prawda?

Bo nie łudźcie się, że ktoś dziś pozwoli Radosławowi Sikorze rozprawiać w mediach o jego pasji. Sikora to folklor i taki ma pozostać. Do mediów wpuszcza się istoty inne. Zychowicza na przykład. Ten się jeszcze na tyle nie ubezczelnił, żeby podkraść Sikorze temat i mówić za niego, ale Radek Kotarski już sobie spokojnie daje radę bez Sikory, choć nie dawno jeszcze występowali razem. Skąd ta tandeta się bierze? Otóż jest to nadwiślańska tradycja wynikająca z opacznej interpretacji Sienkiewicza przefiltrowanego przez II RP. Jak ktoś przed wojną był bezczelny, chamski, miał przy tym poparcie Piłsudskiego i wyczyniał różne brewerie przy świadomości, że jest całkowicie bezkarny i nie ma takiej siły w kraju, która by go powstrzymała, zyskiwał sobie miano osoby o charakterze kresowego zagończyka, choć przecież nie miał z tymi ludźmi, żyjącymi trzysta lat wstecz, przed nim, ani jednego momentu wspólnego. Tamci byli realistami on miał urojenia. Tamci stawali wobec niebezpieczeństw on od niebezpieczeństw uciekał. Tamci rozumieli wojnę i taktykę, on nie miał o tym pojęcia. Później ów wzór spłaszczył się i zbladł jeszcze bardziej, bo po wojnie kresowych zagończyków zaczęli udawać ludzie pokroju Łysiaka, albo wręcz wykładowcy akademiccy, zajmujący się zza biurka historią XVII wieku. Po wojnie straszliwe spustoszenie w mózgach młodych historyków wywołały filmy gatunku płaszcza i szpady, albowiem one wytworzyły, niczym bomba lej, dół, w mózgach, do którego zwalało się wszystkie istotne szczegóły narracji wyłaniających się z analizy źródeł. Potrzebne to było dlatego, że jeden z drugim badacz, miał ambicję nawiązywania kontaktu z tak zwanym zwykłym zjadaczem chleba i popularyzowania treści, które badał i które czyniły go mistrzem. To tak, jakby Bruce Lee, mistrz prawdziwy, zajmował się gawędziarstwem w salce treningowej i budował tam nastrój za pomocą kadzidełek i muzyki z madżonga, od czasu do czasu strącając nogą papierowy kubek po kawie stojący na parapecie. Zapewne byliby amatorzy takich seansów, ale dzięki nim nie nauczyliby się oni od Bruce’a niczego pożytecznego. Niestety taką mamy w Polsce tradycję – spryciarzy oczekujących, że temat sam ich wylansuje.

Oczywiście kroczymy inną drogą, poszukując tematów, które moglibyśmy nagłośnić i zwrócić na nie uwagę czytelników. Dlatego właśnie ukazała się książka taka, jak Peyton, czyli Relacja o państwie Polonia i prowincjach połączonych z tą koroną. Na tym na szczęście, ani Zychowicz, ani Radek Kotarski nie będą mogli się wylansować, a ciągłe skracanie odległości pomiędzy kolejnymi pokoleniami odkrywającymi ich przekaz sprawi, że za lat kilka staną się dla tych dzieciaków nieznośnie pieprzącymi dziadami. Mimo, że będę od niektórych młodsi o niemal trzydzieści lat. Do tego prowadzi ta metoda, ale oni o tym nie wiedzą. Tak, tak, dużo zarabiają, wiem. No, ale zarobki mogą urwać się jednego dnia, to także wszyscy wiedzą.

Ciekawe zaś tematy, które warto odkryć istnieć będą zawsze. Dlatego właśnie inwestujemy w Peytona.

Najbardziej chyba irytują go przywileje Kościoła, to znaczy – i stwierdza on to wprost – że wobec ich liczby dobra kościelne są czymś w rodzaju strefy bezcłowej, w której nie obowiązują żadne opłaty tranzytowe dla towarów. To jest oczywiście źle i należałoby to zmienić, ale nie można. Poza tym wyższy kler jest jakby przedłużonym ramieniem władzy narodu szlacheckiego, który nie dopuszcza możliwości, by jakikolwiek plebejusz został, nawet przez wielkie zasługi prałatem czy biskupem. To także jest źle, ale przecież jasne jest, czego domagałby się Peyton – awansu plebejuszy na stanowiska kościelne, a to – wobec i tak silnego obozu innowierczego w kraju – byłoby początkiem końca Kościoła w Rzeczpospolitej. To jest bardzo łatwe do udowodnienia poprzez analogię z czasami współczesnymi. Oto wywodzący się z warstw niższych kapłan i hierarchia – Sławoj Leszek Głódź – skompromitowany wielokrotnie i nie rozumiejący niczego poza komunikatem – jest kasa, nie ma kasy – został właśnie sołtysem w swojej rodzinnej wsi, w gminie Jaświły na Podlasiu. Do takich horrendów właśnie doprowadziło umożliwienie awansu w hierarchii duchownej plebejuszom.

Payton, z fałszywą troską opisuje sytuacje z czasów panowania Kazimierza Jagiellończyka, kiedy to duchowni stanu plebejskiego (ciekawe konkretnie kto), wyjednali u papieża Mikołaja V, decyzje o nadaniach prebend i różnych przywilejów z pominięciem prawa krajowego. To znaczy przeciw szlachcie. Pomijając już żarty na temat Głódzia, temat jest moim zdaniem rozwojowy. Nie wiemy jaka intencja przyświecała królowi Kazimierzowi, kiedy odejmował kapitułom katedralnym możliwość wybierania biskupów i nadawania prebend w dobrach królewskich. Payton ocenia ją negatywnie, a tych, którzy starali się u papieża o potwierdzenie swojej władzy duchownej w dobrach królewskich, uważa za kogoś w rodzaju rewolucjonistów i postępowych działaczy. Co jest oczywiście mocno podejrzane.

Interesująco wypowiada się Peyton o Inflantach, które według niego król Stefan Batory ujarzmił i sprowadził do rangi prowincji, a nie samodzielnego księstwa w ramach Rzeczpospolitej. Ponadto kazał zburzyć niektóre zamki i to także było złe, albowiem naruszyło miejscowe prawa i przywileje. To jest po prostu niesamowite, przeczytać coś takiego u Anglika, działającego na zlecenie królowej Elżbiety, której ojciec i dziadek za jedno z głównym zajęć państwowotwórczych uważali degradowanie i zubażanie szlachty oraz burzenie umocnień, za którymi ta szlachta się kryła, przed swoim miłościwie panującym władcą. Payton nie pamięta, że przez owe zamki właśnie, obsadzone moskiewskimi załogami, król Stefan musiał robić koło od północy i zajmować wielkie miasta północnej Rusi, po to, by tym manewrem zaszachować okupujących Inflanty Rosjan.

Teraz uwaga, będzie najlepsze! Dementujemy pogłoski na temat notorycznego psowania dziewek w folwarkach. Pisze Payton wiele o chłopach i rozczula się nad ich losem. Wyszczególnia też te momenty, w których chłop mógł opuścić pana bez konsekwencji. Wśród powodów, istotne miejsce zajmuje usiłowanie lub dokonanie gwałtu na córce i żonie wieśniaka. Jeśli dziedzic brał się za takie rzeczy, chłop mógł się spakować i poszukać szczęścia gdzie indziej. Przypomnę, że najważniejszą jakością w Rzeczpospolitej, a także w całej ówczesnej Europie (a może i dzisiejszej) była efektywnie wykonywana praca najemna. Tam gdzie pieniądz parszywiał, a w Polsce i na Litwie tak było, między innymi dzięki działalności niderlandzkich faktorów ogołacających kraj z dobrej, srebrnej monety, praca była czymś ważniejszym od srebra. Kiedy więc chłop opuszczał pana mógł iść do innego i tam go przyjmowano bez zadawania głupich pytań, bo nie było komu robić. Uczciwie przyznaje Peyton, że kiedy wieśniak miał więcej niż jednego syna, jeden z nich mógł opuścić rolę i – mając pańskie pozwolenia i listy uwierzytelniające – wstąpić do cechu, do stanu duchownego, albo kształcić się na uniwersytecie. Trzeba to było tylko zgłosić przed ukończeniem przez dziecko 12 roku życia.

Zaznacza też, że chłopom w dobrach kościelnych żyło się o wiele lepiej niż wieśniakom z królewszczyzn i dóbr szlacheckich.

Na dziś to tyle.

https://basnjakniedzwiedz.pl/produkt/relacja-o-panstwie-polonia-i-prowincjach-polaczonych-z-ta-korona-john-peyton-jr/