Czy agenturalność jest dziedziczna?

Wysłaliśmy wczoraj do druku książkę niezwykłą – wspomnienia księdza Józefa Borodzicza. Składa się ona z dwóch części, a żadna z nich nie była publikowana od czasów przedwojennych. Jedna z tych części była publikowana w nakładzie tak niskim, że mało kto o niej wie. Książki te noszą następujące tytuły: „Kresy polskie w niebezpieczeństwie” i „Na wozie i pod wozem”. Trzecią część książki stanowią listy księdza Józefa Borodzicza do Dmowskiego i Paderewskiego oraz przełożony z francuskiego opis afery w jaką księdza wkręcili agenci ochrany pracujący na stanowiskach dyplomatów polskich u zarania niepodległości. Afera ta wybuchła we Włoszech, przetoczyła się przez Hiszpanię, Francję i Belgię, a żywot zakończyła w Szwajcarii. Dzięki zaangażowaniu kolegi Maćka zgromadziliśmy masę nie publikowanych nigdy dotąd materiałów na temat księdza Borodzicza, ale nie zdążyliśmy ich przetłumaczyć. Poza tym książka i tak ma ponad 600 stron, a gdybyśmy powiększali aneksy miałaby pewnie z 800. W archiwach jest jeszcze sporo materiałów na temat księdza i jego działalności na Kresach i w zachodniej Europie. Myślę więc, że po sprzedaniu tego nakładu zajmiemy opracowaniem nowego, uzupełnionego wydania.

Nie będę zdradzał szczegółów tej historii, ale zdumiewające jest w niej to, że niektórzy bohaterowie wolnej ojczyzny, także ci, który my tu promowaliśmy okazywali się być osobami skrajnie naiwnymi. Siatka zaś rosyjskich agentów na zachodzie, którą gładko przejęli komuniści, opierała się na ludziach z tak zwanego towarzystwa. Między bajki więc włożyć należy gawędy o tym, jak to dyplomaci radzieccy mieli kłopot z pokazywaniem się w salonach Europy, bo nosili wysokie, miękkie buty, albo łapcie i do tego zapinaną z boku pod szyją rubaszkę. Sowietów w kręgach dyplomatycznych i towarzyskich Europy reprezentowała arystokracja. Także polska, choć chcę wierzyć, że tylko z naiwności. Jednym z negatywnych bohaterów historii księdza Borodzicza jest Konstanty Skirmunt, stryjeczny brat Romana Skirmunta premiera niepodległej Białorusi założonej przez polskich ziemian po I wojnie światowej. Człowiek tak zasłużony dla niepodległości i Polski, że w czasie kampanii wrześniowej, kiedy zrewoltowane chłopstwo chciało podpalić jego dwór, dostał ochronę od sławnego generała Kleeberga.  Jego kuzyn Roman nie miał tego szczęścia, został zamordowany na stopniach własnego dworu.

O szczegółach sprawy księdza Borodzicza przeczytacie sobie w książce, która mam nadzieję będzie dostępna już na targach pod Pałacem Kultury w dniach 8-10 września tego roku. Ja zaś chciałem zwrócić uwagę na coś, na co Maciek trafił przypadkiem przeglądając te tony zdigitalizowanych papierów po księdzu Józefie Borodziczu. Oto w jednym ze swoich pism, ksiądz Józef Borodzicz pisze, że napotkał na swojej drodze dawnego agenta ochrany mecenasa Hofmokl-Ostrowskiego. Przyznam, że zamarłem. Pan mecenas jest bowiem doskonale znany wszystkim wielbicielom literatury pitavalowej, a także miłośnikom sensacji i sensacyjek tak przedwojennych, jak i tych z czasów PRL. Napisał on dwie ciekawe książeczki, jedna traktuje o jego warszawskich procesach, a druga to po prostu przewodnik pod strukturze banków stołecznych działających w Warszawie przed wojną. Był więc, jak widać, pan mecenas człowiekiem wielu talentów. Niektórzy już pewnie wiedzą do czego zmierzam, ale potrzymam jeszcze chwilę w napięciu tych, którzy nie wiedzą. Mecenas Hofmokl Ostrowski dożył bardzo późnego wieku, zmarł mając lat 98, albo 99. Pisał o nim w swoim sławnym, sądowym reportażu Marek Hłasko. A czego dotyczył reportaż? No właśnie. Nazywał się „Proces przeciwko miastu” i opisywał jeden z najsławniejszych procesów lat pięćdziesiątych, proces Władysława Mazurkiewicza, wielokrotnego mordercy z Krakowa, zwanego „pięknym Władziem”. Na motywach tej historii powstał film, który przed kilku laty przemknął przez ekrany kin, gdzie Mazurkiewicza zagrał Chyra. Pisałem o tym, tak jak wcześniej pisałem samej o sprawie Mazurkiewicza. Hłasko szydził z niej, bo był czas odwilży i można było szydzić, a najbardziej drwił w metody obrony jaką przyjął mecenas Hofmokl-Ostrowski, który twierdził, że Mazurkiewicz ma zeza widlastego, a przez to wrodzone skłonności do zbrodni.

W filmie widzimy, że Mazurkiewicz to współpracownik UB, choć nie do końca chętny do tej współpracy. W rzeczywistości zaś, co zasugerował Hłasko w reportażu, cała sprawa z Mazurkiewiczem była pewnie ukartowaną próbą likwidacji agenta, który wykonywał jakieś zlecenia dla komunistów, ale poszedł w samodzielność i do tego zaczął strzelać do niewłaściwych ludzi. Zamieść się tego pod dywan nie dało, a więc sfingowano proces, uspokajając Mazurkiewicza, który był wyjątkowo wprost wyluzowany na sali sądowej, tym mecenasem. Starym dobrym agentem ochrany, mającym zapewne jakieś gwarancje bezpieczeństwa także w czasie okupacji niemieckiej. Pan mecenas wymyślił malowniczą linię obrony, następnie piękny Władzio dostał kaesa, wyciągnięto go z sądu, powieszono, a mecenas zszedł ze świata w trybie naturalnym, czemu nikt się nie dziwił. Miał w końcu prawie sto lat, a pierwsze lojalki podpisywał pewnie jeszcze za cara Aleksandra III, ojca Mikołaja II.

Ksiądz Józef Borodzicz, który także był zagadkową postacią, rozpoznał proweniencje pana mecenasa od razu, być może znał go wcześniej i miał z nim do czynienia w czasie swoich licznych przepraw z władzą carską. Był bowiem ksiądz Borodzicz prześladowany i więziony. Wszyscy wiemy za co, za to, że gromadził wokół siebie wiernych i zbudował pięć kościołów. Józef Borodzicz był też człowiekiem majętnym i miał majętną rodzinę, co nieco mu pomagało, bo urzędnik carski, jak wiadomo, był istotą bezradną wobec półrublówki.

Obejrzałem wczoraj fragment filmu na TVP Historia, który pokazywał jak doszło do defilady niemiecko-sowieckiej w Brześciu, w 1939 roku. Narratorem niektórych fragmentów był Grzegorz Braun, a innych Paweł Wieczorkiewicz. W pewnym momencie powiedział on, że najbliższym i najbardziej wpływowym doradcą Józefa Becka i prezydenta Mościckiego był sowiecki agent, zapomniałem nazwiska, ale przyjdzie Maciek i przypomni. No, ale ten sowiecki agent nie był na tym stanowisku zainstalowany ot tak sobie. On musiał mieć jakąś przeszłość, którą ktoś badał, musiał mieć koneksje, a także gwarancje. I był zapewne wcześniej jeśli nie agentem, to współpracownikiem ochrany. Poprzez wysoko postawione i bardzo dystyngowane osoby, jak możemy się domyślić, nawiązał tę współpracę, nie poprzez jakichś łapciuchów.

Jeśli do tego dodamy drukowane w gazetach skargi, które opublikowałem w „Socjalizmie i śmierci”, dotyczące obecności szpicli ochrany w strukturach defensywy na początku lat dwudziestych, to można się zastanawiać, całkiem serio, ile było Polski w Polsce? I dlaczego we wrześniu 1939 tak łatwo sobie z Polska poradzono. Tym cenniejsze to będzie, że zbliża się kolejny wrzesień, a potem na pewno przyjdzie październik.  Można też przemyśleć raz jeszcze kwestię dziedziczenia i tradycji i popatrzeć innym okiem na czasy współczesne. I na ludzi, którzy – z jednej strony – twierdzą, że polskość to nienormalność, a także na tych drugich, którzy na Polsce są skupieni tak silnie, że aż od tego wpatrywania się w nią dostali zezna widlastego. Na tym zakończę. Módlcie się, żebym znalazł nowy lokal, bo do grudnia przyjedzie tu z siedem, jak nie osiem nakładów i nie ma tego gdzie położyć.