Jak u Bułhakowa czyli o państwowym mecenacie

Ludziom, którzy czytają nieuważnie, albo emocjami, a ta przypadłość właściwa jest dla każdego w zasadzie kto nie skończył 45 lat, może się zdawać, że Michał Bułhakow występował w swojej prozie w obronie wolności sztuki. To nie jest prawda, a nawet gorzej – to nie może być prawda, bo pan Bułhakow był ulubionym pisarzem Stalina, a sztuka Dni Turbinów, napisana na podstawie powieści Biała gwardia, był wielokrotnie grana specjalnie dla niego. Towarzysz Stalin siedział sam na sali, a aktorzy z pełnymi portkami występowali na scenie.

Człowiek nie rozumiejący takich zależności łatwo się ekscytuje tymi scenami z Mistrza i Małgorzaty, kiedy to Woland, czyli diabeł wcielony, daje popalić grafomanom z MCHAT-u, scena zaś, kiedy udowadnia komunistycznym literatom, że Dostojewski nie potrzebował legitymacji, żeby być pisarzem, jest ulubioną sceną wszystkich aspirujących autorów. Tych oczywiście, którzy wiedzą kim był Bułhakow. O co chodzi w istocie? Przypuszczam, że towarzysz Stalin, był tak mocno poirytowany nieskutecznością i słabą konkurencyjnością swoich propagandystów, którzy jedli za darmo, pili za darmo i jeszcze mieli wczasy na Krymie w ramach jakiegoś abonamentu literackiego, że pewnego dnia poprosił towarzysza Bułhakowa, by dyskretnie napisał coś takiego, co tym bałwanom da do myślenia. Nie, żeby ich od razu wszystkich straszyć zsyłką na Kołymę, ale żeby zrozumieli, że nie można przecież być literatem, nie mając tak całkiem wrażliwości. No i towarzyszy Bułhakow napisał. Treść ta, jak większość treści, które mają więcej niż pięćdziesiąt lat, jest rozumiana opacznie i źle interpretowana. Źle to znaczy poprzez entuzjazm i tak zwane przeżycia osobiste. Każdy bowiem współczesny autor, marzy o tym, by być współpracownikiem szatana i karać ostracyzmem tych, co nie wykazują oznak talentu. No i oczywiście mówić, że bryndza musi być biała, a druga świeżość nie istnieje.

Kłopot pojawia się wtedy, kiedy okazuje się, że bez legitymacji ani rusz. Z taką sytuacją mamy do czynienia, gdy zabraknie towarzysza Stalina. Kiedy go nie ma, nie ma komu wskazać tego, który byłby poza wszelką krytyką i mógł kreować normy własne. Nie łudźcie się bowiem ludkowie, że grafomanów da się wytępić. Tego nie potrafił nawet Soso. On mógł ich jakoś tam dyscyplinować, ale nawet wsadzenie wszystkich do łagru niewiele by zmieniło. Na miejscu tych zamkniętych pojawiliby się nowi, jeszcze bardziej tępi. Chodzi o to, że prawdziwa sztuka nie może istnieć bez prawdziwej władzy. Jeśli takowa sytuacja następuje, są dwie drogi. Jedna prawdziwa, a druga fałszywa. Prawdziwa, to ta, którą kroczą Amerykanie, uznawszy dawno temu, że coś takiego jak branża filmowa, to przemysł. Droga, na której my się znajdujemy jest fałszywa i zmierza wprost do wydawania legitymacji tym ludziom, którzy są za artystów uważani. I my już wiemy do czego to prowadzi – do bryndzy drugiej świeżości. Nie trzeba być naprawdę wybitnym mózgowcem, by na to wpaść. Słabość sztuki, a szczególnie literatury obnaża słabość władzy. Dlatego literatura radziecka i ukradziona przez towarzysza Soso literatura rosyjska, są obszarem, gdzie królują prawdziwe wielkości i dlatego też nasza władza socjalistyczna, by się jakoś uwiarygodnić ukradła przed wojną Sienkiewicza adaptując go do swoich potrzeb, a po wojnie skręciła z tego Sienkiewicza filmy i seriale puszczane dwa razy do roku, jeśli nie częściej. Także w tym samym celu. Współcześni literaci nie mają ani talentu, ani fantazji, a jedyną ich legitymacją jest to, że do niczego innego poza życiem towarzyskim, które owocuje od czasu do czasu opowiadaniem czy książką, się nie nadają. Mają oni za to jedno pragnienie – żeby władza ich uwiarygodniła. I za nic nie zrozumieją, że kiedy to się stanie, ich bezwład i ciężar beztalencia, jaki noszą w tyłku, może tę władzę zatopić. Tego nikt nie bierze pod uwagę. A towarzysz Stalin brał. Dlatego niektórzy literaci jechali do łagrów, ale stamtąd jakoś wychodzili, Gorki był poza konkurencją, podobnie jak Bułhakow, a grafomani mieli o czym myśleć i do czego równać. Myślę, że dzięki tej polityce towarzysz Stalin ocalił komunizm. Gdyby na przykład pozwolił wszystkim pisarzom ZSRR pisać co chcieli, władza radziecka nie utrzymałaby się nawet roku. To samo by było gdyby wszystkim nakazał sławić siebie i komunizm. A on zachował zdrowie proporcje. Podzielił ponadto towarzysz Stalin autorów na dwie grupy, jak zdolny marketingowiec. Część z nich – ci z talentem – była przeznaczona na eksport, owinięta w papierki z napisem „męczennik”, a część na rynek wewnętrzny. To byli co co pisali wiersze o ustach towarzysza Stalina. I w ten sposób rynek propagandy zyskiwał balans i równowagę.

My tego dziś nie mamy, albowiem władza jest wątła. A nie dość tego, wydaje się jej, że umocni się poprzez promowanie pisarzy. Żebyście się nie zdziwili towarzyszu Gliński, jak ta łajba zacznie tonąć. Nie będzie jak wyskoczyć, bo całe morze dookoła, pokrywać będą gęsto głowy grafomanów, którzy się tam dostali wcześniej, a teraz, płynąc rozpaczliwcem, wymachują legitymacjami z napisem „zdolny pisarz, absolwent szkoły mistrzów”.

Polityka kulturalna jest niezwykle istotna i wymaga przygotowania, którego nikt w Polsce nie posiada. To jest widoczne aż nadto. Jednak ostatnimi czasy bezczelność autorów domagających się państwowych pieniędzy przeszła wszelkie granice, podobnie jak formy, w których dokonują oni aktów kreacji. Powtórzę raz jeszcze – nie ma prawdziwej sztuki bez prawdziwej władzy. Nawet jeśli komuś zdaje się, że władza zwalcza sztukę i ją gnębi. W rzeczywistości jej nie zwalcza, ale stymuluje jej rozwój. I to jest łatwe do udowodnienia, albowiem po towarzyszu Stalinie, zostali autorzy tacy, jak Bułhakow, Pasternak i inni. My ich możemy nie lubić, możemy uważać, że oni są w sumie słabi, ale są to jednak autorzy, którzy mają jakiś potencjał. A proszę mi teraz wymienić jakichś pisarzy, którzy zostali po towarzyszu Hitlerze? I można ich ze spokojem i pewnością siebie czytać do poduszki? A polityka towarzysza Hitlera wobec pisarzy niemieckich była inna. On uważał, że opresja nie ma właściwości stymulujących. Traktował ją bardzo serio, ale może czynił to, albowiem nie miał wyjścia. Kto dziś próbuje czytać Tomasza Manna? Albo jego brata Henryka? Ja próbowałem i myślę, że z Kołymy żaden z nich by nie wrócił. Nie o to chodzi w literaturze.

Nasza obecna sytuacja jest tragiczna. Jeśli PiS zacznie wydawać te artystyczne legitymacje i przepchnie ustawę o zawodowych artystach, wszyscy politycy tego ugrupowania mogą już pakować manatki. Nie utrzymają się. Związki twórców zawodowych zatopią tę łajbę. Przekonacie się niedługo.