Zarządzanie ziemią, wojną i miastem

Nie mogę przestać myśleć o epoce heian i o formule, być może fałszywej, którą tu, inspirowany opisem tej epoki, umieściłem. Chodzi rzecz jasna o zamianę zarządzania ziemią na zarządzanie wojną. Mam tu obok znaną książkę Ruth Benedict zatytułowaną „Chryzantema i miecz. Wzory kultury japońskiej”, którą dziś wstawię do sklepu. Zajrzałem do środka i od razu trafiłem na fragment dotyczący hierarchii w japońskim społeczeństwie, a także na całą listę paradoksów, które tę hierarchie charakteryzują. Myślę, że jednym z najważniejszych jest to, iż cała ta sztywna, pełna nieprzepuszczalnych warstw, piramida powstała w czasie permanentnej wojny i nieustannego ruchu. Pisząc ruch mam na myśli nie tylko aktywność wielkich mas ludzi, ale przede wszystkich ruch towarów i pieniądza. Wciąż w górę i w dół, a także po liniach krzywych w przestrzeni. Jeśli więc dwór cesarski, w całej swojej symbolice, tworzył podstawę do zarządzania ziemią i podstawę pokoju, szogunat musi być rozumiany jako gwarancja trwałej i jednostajnej dynamiki. Ja nie jestem najlepszy jeśli idzie o fizykę i wypracowane przez nią pojęcia, ale mam nadzieję, że rozumiecie o co mi chodzi. Jestem przekonany, że dynamika w jakiej żyło japońskie społeczeństwo po epoce heian był jednostajna i dość przewidywalna. No i zarządzana twardo z jednego lub trzech najwyżej punktów.

Porzućmy teraz wszystkie znane nam pojęcia socjologiczne opisujące życie społeczeństw i zaaranżujmy nowy, ciekawszy chyba opis sposobów zarządzania aktywami przyrodzonymi ziemi i tymi tworzonymi przez człowieka. Mamy więc ziemię i wojnę, dwa punkty podparcia, które wyjaśniają nam trochę, ale nie nie wszystko, albowiem brakuje punktu trzeciego. Jest nim miasto. Epoka heian zaczęła się od przeniesienia dworu cesarskiego do nowej stolicy, która z czasem zyskała nazwę Kioto. Cóż to znaczy „przeniesienie stolicy”? To jest szansa dla nowych organizacji i szansa dla samego dworu, który – sądzę, bo nie wiem tego na pewno – ratuje w ten sposób swoje finanse udrażniając zapchany system poboru podatków, a także otwierając kredyty na budowę nowych, luksusowych nieruchomości. Wadą książki „Chryzantema i miecz” jest to, że nie wyjaśnia ona, jak to było z kredytem w średniowiecznej Japonii. Nie wiem czy w ogóle istnieje jakaś publikacja, która by tę kwestię wyjaśniała. Jeśli przyjmiemy, że zarządzanie ziemią to tak naprawdę obniżanie – poprzez komasację – cen żywności, uniemożliwianie spekulacji na rynkach rolnych i kontrola transportu, przyjdzie nam stwierdzić – co już zostało powiedziane we wcześniejszych tekstach – że zarządzanie wojną to odwrotność tych poczynań – to parcelacja, spekulacja i blokowanie szlaków handlowych, a wszystko po to, by zarabiać na zwyżkach koniunktur i różnicach cen. Obydwa te sposoby nie mogą hulać samopas. Nam się może wydawać, że mogą, albowiem widzimy Japonię jako kraj wyizolowany od wszelkich wpływów zewnętrznych. Tak z pewnością nie było. Na pewno nie widać tego w sferze kultury, która jest obszarem tak różnym od wszystkiego co tworzy świat zewnętrzny, że powstaje złudzenie autonomii całkowitej. Niemożliwe do zaistnienia w praktyce. Tak więc Japonia jest podatna na wpływy zewnętrzne, a te muszą zostać odrzucone, po to, by kraj mógł zachować odrębność. Nie wiem jak dokładnie wyglądały chińskie ingerencje w gospodarkę w okresie zarządzania ziemią i w okresie zarządzania wojną, ale sądzę, że musiały one istnieć i były zauważalne. Żeby kraj nie popadł w chaos potrzebny był trzeci element, który porządkował i utrwalał dynamiczną równowagę ciągłej wojny – kontrola podatków i danin, dokonywana poprzez organizm miejski, który jest jednocześnie rynkiem, albo wieloma, zachodzącymi na siebie rynkami. Miasto to wyżymaczka, przez którą przepuszczane są wszystkie aktywa kraju. One tam poddawane są próbie ostatecznej, tam się zużywają i tam giną. Wszystko zaś co Japonia ma oryginalnego pochodzi spoza miasta – z rezydencji magnackich, z klasztorów buddyjskich i ze wsi. Czy Wam to czegoś nie przypomina? Oczywiście, że tak, to jest podobne do struktury I Rzeczpospolitej. Czy porównanie takie jest uprawnione? Nie mam pojęcia, ale ktoś je tu wcześniej, przede mną zasugerował. Po co jest miasto i jakie są jego konsekwencje dla systemu zarządzania krajem? Przenoszenie stolic z jednego miejsca w drugie świadczy o tym, że miasto także się zużywa. To znaczy, że organizacje, które kontrolują przepływ pieniądza mają tendencje do blokowania tego przepływu i kierowania strumieni gotówki gdzieś w bok, w obszary, która dla legalnej władzy są niewidoczne. Miasto bowiem to nie tylko struktura skarbowa, która jest w nim najważniejsza, ale także struktura niejawna, struktura gangów. Splot władzy jawnej, świętej, będącej odpryskiem boskości cesarza łączy się w mieście, w wielu punktach i momentach z władzą gangów, te zaś z kolei – zawsze tak jest – łączą się z władzą obcych. Żadna organizacja przestępcza nie jest organizacją samodzielną. To są złudzenia filmowców i słabych pisarzy nie mające żadnego pokrycia w rzeczywistości. I teraz ważne pytanie – czy dynamika wojenna Japonii epoki kamakura i późniejszych, sprzyjała izolacjonizmowi także w sferze gospodarczej? Czy może była to jedynie zasłona, za którą kryły się interesy i wpływy wewnętrznych gangów, także miejskich żerujących na wojnie i podatkach? Ja tego nie rozstrzygnę, ale ciekawi mnie, czy tradycyjne społeczeństwa o sztywnej hierarchii są w stanie poradzić sobie z mafiami okradającymi je, korzystając właśnie z tego, że hierarchia jest niereformowalna, a gwarancją jej stałości jest – taki paradoks – wojna właśnie. I jeszcze jedno pytanie – czy okradanie państwa z podatków to tradycja uświęcona bardziej niż kodeks bushido? Jeśli jest to bowiem tradycja, to warto spojrzeń inaczej na nasze rodzime gangi vatowskie. Jak to ktoś już wspomniał, niemożliwe są wyłudzenia bez przyzwolenia urzędników skarbowych. Ci zaś – tak sądzę – pozwalając na te wyłudzenia przestają być automatycznie reprezentantami państwa i stają się reprezentantami innej jakiejś, póki co nierozpoznanej organizacji. Mam bowiem wrażenie, że to całe gadanie o mafiach vatowskich służy temu jedynie, byśmy dostali malowniczy, ale niepełny i nieprawdziwy przez to obraz świata przestępczości skarbowej. Powtórzę – nie ma czegoś takiego jak samodzielne organizacje przestępcze działające wbrew prawu na jakimś, dużym obszarze. Nie sądzę, by istniały one w Japonii epoki heian i epoki kamakura, nie sądzę, by podobne struktury istniały teraz. To jest nierozpoznana hierarchia, która domaga się nowego opisu, także literackiego i opis ten nie może być prymitywny ani wulgarny. Do tego zaś sprowadza się cała, czynna w Polsce, twórczość czy to urzędnicza czy to literacka, której celem jest oddanie ponurych barw przestępczego świata. Powtarzam – obraz jest niepełny, a przez to, że jest niepełny, wielu ludzi nie czuje dyskomfortu w związku z istnieniem zorganizowanej przestępczości finansowej i patrzy na bandytów, jak na swojaków, którzy chcieli zwędzić kiełbasę z wesela. Temu, byśmy tak myśleli służą także tak zwane teksty kultury, ukazujące przestępców, jako rozwydrzonych, ale w gruncie rzeczy dających się zaakceptować facetów. Największe jednak złudzenie, którego korzenie sięgają epoki heian, polega na tym, że nam się zdaje iż są to organizacje rodzimego chowu, a głównym ich celem nie jest zubożenie i pozbawienie szans dużych i dobrze rokujących grup ludzi, ale zorganizowanie sobie wakacji na Seszelach w towarzystwie luksusowych dziwek. A czasem nawet nie to. Czasem wystarczy nam tylko, że ktoś powie iż złodzieje vat są powiązani z WSI. To trochę mało moim zdaniem. To jest niepełne wyjaśnienie przyczyn przeniesienia stolicy z Nara do Kioto, opierające się na nieskładnym przypuszczeniu, że cesarzowi i jego rodzinie nudziło się w starej stolicy. Otóż nie, nie nudziło im się, proces zmiany, szczególnie tak poważnej jak przeniesienie centrum zarządzania, musi być dobrze umotywowany. Splotu zaś działających pod przysięgą i rozmaitymi poważnymi presjami oficerów państwa z ludźmi wyłudzającymi vat nie da się wyjaśnić chęcią posiadania lepszego samochodu.

Myślę, że powinniśmy się nad tym zastanowić głębiej zamiast ekscytować się nowymi ciągle zatrzymaniami tych przestępców. To się domaga głębszego opisu niż ten, który proponuje prezes Kurski. Myślę też, że mój postulat wiąże się z innym – byśmy wszyscy zaczęli traktować się trochę bardziej serio.

Dziś po południu pojawią się tu nowe książki – Chryzantema i miecz autorstwa Ruth Benedict, a także Imperium czyli gdzie pada cień na „SS Mantola” autorstwa Krzysztofa Osiejuka. Po południu też umieszczę na www.prawygornyrog.pl nagranie audycji Arsenał Kulturalny, w której wziąłem udział wczoraj.