Józio nigdy nie był matką i niczego nie rozumie!

Trochę się wczoraj jednak pomyliłem, ale o tym za chwilę. Zacznę od czegoś innego. Kogoś może dziwić, że ja podejmuję, w dodatku z takim uporem, kwestie dotyczące dawno zapomnianych, przeważnie nieczytanych książek, znajdujących się w spisie lektur szkolnych. Czynię to w dodatku uporczywie, całkiem serio przy tym, choć wymowa tych tekstów jest raczej rozrywkowa. Uważam, że to konieczne z kilku powodów. Co jakiś czas przez wszystkie portale przelatuje news o tym, że w Ameryce lub w Londynie zmarł ktoś, kogo powinniśmy znać. My nic nie wiemy o tej osobie, nie kojarzymy jej z niczym, ale okazuje się, że to ktoś, kogo śmierć warta jest odnotowania. Zastanawiam się dlaczego nasze śmierci nie mają być wobec tego warte odnotowania we wszystkich portalach i w ogóle nasze sprawy nie są na tyle istotne, by o nich mówić. Tak nie może być, podobnie jak nie może być tak, że kawałek choćby naszej uwagi odebrany zostaje nam na rzecz szaleństwa współczesnych gwiazd sceny czy filmu. A wszystko dlatego, że książki są nudne, przeszłość jest nudna i nie ma dziś żadnego znaczenia, a my sami jesteśmy tylko pretekstem do produkowania coraz słabszych i głupszych treści.

Piszę to wszystko, żeby przekonać czytelników, że jest dokładnie odwrotnie. To ci dziwni zmarli nie mają znaczenia, a jeszcze mniej mają go przygody naszej rodzimej czeredki, która tupiąc i wyjąc robi jakąś sztukę na estradzie. My zaś i nasze sprawy, dawniejsze i współczesne mają wartość i są istotne. No i w ogóle jest tak, że tu akurat, to my nadajemy wszystkiemu znaczenie. Ostatnią zaś rzeczą, na jaką mamy ochotę jest dopasowywanie się do trendów i gra w amerykańskie i brytyjskiej trupki.

Stach Połanieckie był jednak okropny. Dokończyłem wczoraj oglądanie serialu. Nie dość, że wdał się w romans z żoną Hipolita Apolinarego Maszko, to jeszcze przepłacił za Krzemień, tylko z tego powodu, żeby jakoś się sam przed sobą usprawiedliwić i dać zarobić Apolinaremu i jego żonie. To już zresztą miało średnie znaczenie, albowiem Maszko, ze względu na długi, musiał uciekać za granicę. To jest ciekawy wątek, albowiem wskazuje on, w powieści jest to chyba wyraźniejsze, że Stach jest wysokiej klasy intrygantem. Na jego usprawiedliwienie można rzec tyle, że jest też człowiekiem, od którego wszyscy czegoś chcą i on stara się, na ile może im to dać. Jak Maszko chce pożyczyć odeń pieniądze, całe 6 tysięcy rubli, Stach odmawia, ale potem idzie skruszony piechotą do domu kolegi i przeprasza, a potem wręcza pieniądze. Oczywiście czyni to także ze względu na swoje zauroczenie panią Maszko, ale mniejsza o to. Mam pewną intuicję, którą kiedyś potwierdzę albo nie, po przeczytaniu powieści. Henryk, a pewnie nie tylko on, zdawał sobie doskonale sprawę z tego, jak będzie wyglądała przyszłość i życie w niej. Opisał dwóch bohaterów, Stacha i Apolinarego, którzy reprezentują dwie skrajne tendencje. Połaniecki to strateg planujący wszystko w oparciu o fakty potwierdzone i pewne, które łączy błyskawicznie w całe ciągi przyczynowo skutkowe i nie ma znaczenia, czy chodzi o zboże wiezione do Szwecji, rafinadę cukrową, czy tiurniurę jakiejś pani. Jemu się to wszystko w głowie splata, a na końcu tej instalacji jest czerwony guzik, który Stach naciska, a potem lecą z tego banknoty. On w ogóle nie przyjmuje do wiadomości, że istnieją instytucje pożyczkowe, choć sam zajmuje się pośrednictwem i sam pożycza. Wystrzega się jednak przy tym banków i żydów, jest inwestorem, który ma oparcie w swojej klasie i Henryk zdecydowanie stawia na niego. Mówi – żyjcie tak jak Połaniecki, a będzie wam dobrze. Maszko jest jego przeciwieństwem, bo jest to człowiek, który zdecydowanie zrywa z tradycją i wierzy w tak zwaną nowoczesność. Maszko jest współczesny, to pracownik korporacji, ale bez korporacji. On ma zawód i dzięki niemu żyje, ale jest stale w długach, bo zawód nie wystarcza na realizację aspiracji. Przeciętny adwokat żyje skromnie, ale Maszko nie może żyć skromnie, bo chce za pomocą kredytu doskoczyć do klasy, która mu imponuje. Dlatego żeni się ze zubożałą arystokratką i dlatego zaciąga długi. Nie traci przy tym humoru i energii, ale wystawia sobie jak najgorsze świadectwo i staje się ciągle uciekającą zwierzyną. Henryk poprzez Maszkę mówi do nas – jak będziecie brali kredyty jest już po was, bo zawsze ktoś wam je wciśnie pod tym czy innym pretekstem. A do tego stracicie zaufanie osób najbliższych. Tak to wyglądało na przełomie XIX i XX wieku. My dzisiaj jesteśmy w stokroć gorszej sytuacji niż Maszko, bynajmniej nie dlatego, że zabrakło już zubożałych arystokratek, ale dlatego, że zawody, których się uczymy są, przepraszam Panie, gówno warte. Nie mają znaczenia po prostu. Ludzie czynni zawodowo nie pracują, ale realizują procedury i mają to robić tak, jakby pracowali na rampie w Auschwitz. No i wszyscy są zadłużeni. Połaniecki przegrał, a Maszko wygrał, ale nie zarobił na swoim sukcesie ani pół rubla. Jego satysfakcja zaś jest tak nędzna, że w ogóle wstyd o niej mówić.

Kłopot z Połanieckim jest taki, że sprawa wygląda na to iż to on wpędził Maszkę w długi ostateczne, a zrobił to poprzez swojego przyszłego teścia. Ów, opisany jako stary wariat, daje się uwieść gawędzie, że należeć mu się będzie spadek po zmarłej w Rzymie dalekiej krewnej. To jest interesujące, mam na myśli te śmierci w Italii i spadki, które po zmarłych zostają, bo w Wenecji umiera też Edward Bukacki, mecenas i kolekcjoner, z którym Połaniecki się przyjaźni. Nie wiemy co dzieje się z jego pieniędzmi, ale Bukacki przed śmiercią chce je przekazać Połanieckiemu. Niestety paraliż całego ciała uniemożliwia mu zmianę zapisów testamentowych. Potem umiera ta niby krewna starego Pławickiego, a otwarty testament okazuje się być dla pozostałej, dalekiej bardzo rodziny niekorzystny. Wszystko idzie na dobroczynność. Nie wiemy co to znaczy dobroczynności w ówczesnym świecie, ale skoro Maszko jest tak nowoczesny, jak to wykazałem wyżej, nie można wykluczyć istnienia wtedy jakichś Jurków Owsiaków czy innych zorganizowanych gangów, których przedstawiciele śledzą gasnących arystokratów. Stach wmawia Pławickiemu, że testament można oprotestować, choć wie, że to się nie uda. Uważa, że to świetny żart i tak to przedstawia swojej przyszłej żonie. Stary jednak traktuje te gawędy serio i do protestacji i wynajmuje jedynego adwokata, jakiego zna czyli Maszkę. To się kończy tragicznie dla Maszki, ale szczęśliwie dla Stacha. Maszko, po przegranym procesie musi uciekać, albowiem zainkasował a conto i nie może zwrócić tych sum. Stach zaś kupuje od Maszkowej Krzemień, podbijając nieco cenę i trochę przepłacając. W ten sposób wilk jest syty i wilk jest syty.

O tym, że sprawa gasnących bezpotomnie lub posiadających tylko jedno dziecko płci żeńskiej, arystokratów jest ważna można się przekonać na przykładzie pana Zawiłowskiego. To jest wielki magnat, który ma jedyną córkę, zdaje się nie specjalnie towarzyską i nie garnącą się do życia małżeńskiego. Ma też dalekiego krewnego, Ignacego, który jest poetą i kancelistą u Połanieckiego. Na spadek po nim liczą wszyscy, także dwie uwijające się za posagiem wariatki, które postanowiły usidlić tego Ignacego. On jest biedny ale ambitny i ma ojca w domu wariatów. Chodzi tam i coś temu ojcu tłumaczy, a on cały czas skręca papierosy i niewidzącym wzrokiem rozgląda się dookoła. Każdą zaś rozmowę z synem kończy wyrzutem – a tytoniu nie przyniosłeś! Ignacy ma jednak dalekiego krewnego, owego magnata właśnie, obdarzonego przez Opatrzność jedyną córką. Stąd obecność przy nim jakoś tam zamożnej, ale nie specjalnie, panny Castelli, która jest bękartem ze związku polskiej arystokratki i włoskiego awanturnika. Panna ta ma ciotkę, teoretyczną opiekunkę, a ciotka liczy na spadek po Zawiłowskim. Ma też panna przyjaciółkę graną przez Ewę Szykulską, a ta przyjaciółka ma męża Józia. Pan ten zawsze wzbudzał moją szczerą sympatię. Jest to człowiek prosty w obejściu i kryształowo uczciwy. Ma do tego pasję, którą jest sport i wykazuje się nadzwyczajną sprawnością jeśli idzie o jazdę konną i strzelanie. No, ale kłopot jest taki, że ta jego żona Aneta, ma amanta, niejakiego Kopowskiego i związek z tym amantem przykrywa panną Castelii zaręczoną z Ignacym, co to niby ma widoki na spadek. Ja tego wszystkiego nie piszę po to bynajmniej, żeby próbować Was jakoś rozbawić. Piszę to, by uzmysłowić wszystkim, także sobie, jak skomplikowane przedsięwzięcia i wymuszenia natury psychologicznej stosowano, by przejąć wielkie, niekontrolowane przez nikogo aktywa.

Kiedy Józio Osnowski zwraca ciotce panny Castelii uwagę, że spadek Ignacego wcale nie jest taki pewny, ale ważne jest, że uczucie między młodymi rozkwita, ta wstaje wściekła od stołu i mówi – Józio nigdy nie był matką i niczego nie rozumie! I to jest akurat prawda.

Kopowski, mężczyzna bogaty, przystojny i głupi jak but, którego Henryk z całą pewnością nieco przejaskrawił, adoruje narzeczoną Ignacego, żeby uśpić czujność Józia i mieć pretekst do schadzek z jego żoną Anetą. I wszystko byłoby dobrze, ale trochę się zapędzają. Raz w oranżerii ten cały Kopowski wsadza pannie Castelli rękę pod spódnicę i na to przychodzi Ignacy. Doznaje szoku i wybiega gdzieś w nieznane. Józio za nim. Nie dogonił go. No i gdzie leci? Do Stacha Połanieckiego jak wszyscy. Nie wiem co oni mieli z tym Stachem, ale każdą sprawę załatwiało się u niego. Szukają Ignacego po całym mieście we dwóch, ale bez skutku, a Ignacy tymczasem zamknął się w u Połanieckiego w kancelarii, a tam w szufladzie był rewolwer. No i palnął sobie w łeb. Przeżył na szczęście. Bez związku z tym przykrym faktem, zabrał się z tego świata stary pan Zawiłowski, magnat, po którym Ignacy miał dziedziczyć. Połaniecki przytomnie zauważa, żeby przemilczeć treść testamentu i nie rozgłaszać tego, bo puszczalska panna i jej zwariowana ciotka, co miała pretensje do Józia, że nie był matką, gotowe są wrócić i błagać o przebaczenie, które z pewnością uzyskają.

I teraz ciekawa rzecz. W testamencie nic nie ma, córka Zawiłowskiego zostaje sama z ogromnym majątkiem, Ignacy jest na granicy śmierci i nie wiadomo co robić. Samotna kobieta, nawet jeśli jest zakolegowana z takim Stachem Połanieckim nie obroni się przed łowcami posagów, mowy nie ma. Pisaliśmy tu o tych sprawach kilkakrotnie. Wpada ona na znakomity pomysł. I tak nie ma zamiaru wychodzić za mąż i nie chce prowadzić życia towarzyskiego, a więc dobrowolnie przekazuje większą część majątku Ignacemu, który dochodząc do siebie przemienia się z mdłego poety w dziedzica pełną gębą. I to nam właśnie Henryk stawia za wzór. Mówi jednak wyraźnie – nie zostawiajcie samotnych dziewczyn z wielkimi pieniędzmi, bo będzie dramat.

Wrócę na chwilę do początku filmu i książki. Zaczyna się od tego, że Stach kupuje rewolwer, z którego potem próbuje się zastrzelić Ignacy. Czyni to, albowiem w rocznicę powstania jego spółki z Bigielem, ktoś włamał się do kantoru i zdewastował większość papierów, a Połaniecki sugeruje, że włamywacz szukał złota. Myślę, że nie złota, a informacji. I nawet nie będę zgadywał kim był ów złodziej.

Niepokoi mnie trochę to, że zarówno w Lalce, jak i w Rodzinie Połanieckich, epizodyczne role grał Stanisław Bareja. Ja go nie lubiłem i nie wierzyłem nigdy w jego geniusz czy artystyczną uczciwość. W Lalce zagrał Jasia Mincla, a w Rodzinie Połanieckich francuskiego pośrednika wojskowego. Na tym bowiem kończy się w serialu opowieść o interesach spółki Bigiel i Połaniecki, nie udało im się pośredniczyć w sprzedaży zboża dla armii szwedzkiej, ale kontrakt na dostawy skór dla armii francuskiej już wzięli. Ciekawe jaki to miało związek z włamaniem, o którym słyszymy na samym początku.