Legenda vs reportaż

Zajmujemy się tu ostatnio klasyfikacją teksów pisanych. Kolega Pioter, albo ktoś pod jego tekstem, już nie pamiętam, napisał, że są dwa rodzaje literatury – sprawozdawczość i propaganda. Z tym, że sprawozdawczość to znikomy procent tekstów pisanych, a reszta to propaganda. To bardzo uwodzicielska i myślę, że prawdziwa definicja.

Nieco mimo tych rozważań postanowiłem napisać coś, o czym już tu kiedyś wspominałem, czyli o reportażu i jego konfrontacji z legendą. Jak to udowadnia Pioter, legenda nie była nigdy zmyśleniem, ale służyła do kolportażu informacji zaszyfrowanych, a także do straszenia, poprzez nadawanie jej bohaterom cech boskich. Ktoś powie, że to nie legenda, ale mit. Podział na mit i legendę jest podziałem fałszywym i nie mający racji. Legenda to zmodyfikowany mit, tyle, że w micie wszystko było prawdą, ale napisaną tak, by nikt się nie zorientował, że to prawda, a legendzie było tylko trochę prawdy. Mówi się, zwykle z kretyńskim uśmiechem, że w każdej legendzie jest ziarno prawdy. Oczywiście, że jest. Jakiż by bowiem był powód powtarzania i kolportowania legend, gdyby nie było w nich prawdy? Bez prawdy są to wyłącznie rozwlekłe i nudne ględzenia. No, ale ponieważ jest tam prawda, warto się nimi interesować, bo to znaczy, że do czegoś służą. Najważniejszą legendą świata chrześcijańskiego była Złota legenda, która wznawiana jest do dziś. Świat niechrześcijański postanowił pozbyć się legend, albowiem nie pasowały one do  nowych formuł zarządzania, które oparte były na specyficznym rodzaju prawdy, często określanej słowem – życiowa. Ta prawda życiowa, to po prostu opis degradacji jednostek następującej pod przymusem lub w wyniku podstępu, jakie wobec nich stosuje wroga chrześcijańskiemu duchowi i Złotej legendzie władza. Najpełniejszym wyrazem „prawdy życiowej” jest nowa formuła literacka, która została zaimplementowana ludzkości w chwili kiedy do upadku chyliły się zreformowane, niemieckie monarchie, czyli przed rokiem 1914. Chodzi oczywiście o reportaż. Co to takiego? To są same kłamstwa, napisane w takich sposób, żeby czytelnik uwierzył, że jest tam sama prawda. Reportaż jest kolportowany masowo i w tym także jest jego siła. Legenda nigdy nie miała takich zasięgów, była rozprowadzana, że się tak wyrażę, ogniskowo – można to rozumieć dosłownie, poprzez fakt, że ludzie siedzieli przy ogniu i słuchali legend. Można też określić ten sposób kolportażu, jako gniazdowy, tak jak mamy gniazdową produkcję, na przykład książek – legendę kolportowano poprzez gniazda rodzinne. Reportaż był dostępny wszędzie, a skoro był dostępny należało stworzyć gwiazdy reportażu. W tym celu zebrano najbardziej zdeprawowanych i zaburzonych kłamców, nie mających żadnych zahamowań i oporów, a następnie podsunięto im instrukcje dotyczące tego co i jak mają pisać. Najważniejszym dowodem na to, że mam rację, jest książka, w komunizmie obowiązkowa lektura wszystkich dziennikarzy, zatytułowana „Klasycy dziennikarstwa”. Jej autorem jest, wielokrotnie tu wspominany, Egon Erwin Kisch.

Powtórzmy – o ile w legendzie jest ziarno prawdy, a mit jest samą prawdą, ale napisaną tak, by nikt się nie zorientował, a każdy uwierzył, o tyle w reportażu są same kłamstwa. Jest to jedno wielkie zmyślenie od początku do końca. Czy to znaczy, że nie ma uczciwych reportaży? Są, ale wyróżniają je dwie cechy, których nie można znaleźć w reportażach pasujących do mojej definicji. Pierwszą jest ogromna objętość, drugą zaś nikła ilość edycji. Tak jest, na przykład, z wielkim, siedmiotomowym chyba reportażem z czasów wojen domowych w Brazylii, zatytułowanym „Sertony”. Na jego podstawie Mario Vargas Llosa napisał swoją powieść „Wojna końca świata” dając tym samym, po raz kolejny dowód, że nie ma dobrej literatury, bez pamiętników i relacji bezpośrednich. Czyli bez wspomnianej tu już na początku sprawozdawczości, stanowiącej ułamek procenta wszystkich produkcji literackich. Ona jednak musi być ukryta przed oczami profanów, albowiem autorzy wynajęci przez opresyjne organizacje, przeinaczając jej treść, tworzą propagandę.

„Sertony”, które są jednym z arcydzieł brazylijskiej literatury mają zaskakująco mało wydań i są w zasadzie zapomniane. Świat o nich nie słyszał i nikogo ten tekst nie interesuje, choć wielu ludzi deklaruje chęć poznania historii egzotycznych krain. To kolejna brednia, która prowadzi ich wprost ku werbunkowi, w wyniku którego stają się reporterami, lub, jak kto woli, reportażystami. Każdy bowiem kto deklaruje chęć poznania obcych krain, domaga się w istocie czegoś innego – zwolnienia go z odpowiedzialności za czyny i dania gwarancji bezkarności.

W Polsce mieliśmy tak zwaną polską szkołę reportażu. Celowo nie piszę tego z wielkich liter. To była grupa osób wynajęta do masowego kolportowania kłamstw, deprawowania ludności i degradowania jej we własnych jej oczach. Teksty należących do niej autorów były szczególnie popularne wśród studentów i uczniów klas maturalnych, którzy uważali, że w ten sposób się wyróżniają na plus spośród rówieśników. Tymczasem ich mózgi poddawane były obróbce, w zasadzie nieodwracalnej. Ludzie do dziś wierzą, że Kapuściński to świetny autor, choć całość jego twórczości zmieściłaby się w dwóch tomach wspomnianego tu dzieła pod tytułem „Sertony”, a może nawet w jednym. Pod koniec życia pan Kapuściński wpadł na pomysł, na który Llosa wpadł dużo wcześniej, że aby stworzyć dzieło wielkie, należy mieć dobry wzór, pochodzący z segmentu o nazwie „sprawozdawczość”. I napisał swoje „Podróże z Herodotem”, które były, jak wszystkie jego poprzednie książki, zbiorem słabych i pretensjonalnych kłamstw. No, ale były trochę obszerniejsze niż wcześniejsza produkcja i dawały złudzenie, że są czymś innym. To samo dotyczy innych autorów z polskiej szkoły reportażu, w tym Krzysztofa Kąkolewskiego, który nie wiedzieć czemu uchodzi za człowieka poza wszelką krytyką.

Powtórzmy – jeśli coś ma około 200 stron objętości  formacie A5 nie jest reportażem. Jest streszczeniem sprawozdań podanym w oszukanej oprawie, po to, by wzbudzić emocje i zaufanie czytelnika. Kłamstwo takiego reportażu jest kłamstwem totalnym, to znaczy, że każdą postać, każde wydarzenie należy interpretować odwrotnie niż to sugeruje autor. Dlaczego te niby reportaże są zwykle takie krótkie? Bo są pisane pod przymusem – fizycznym, finansowym, emocjonalnym. A taka sytuacja nie sprzyja rozwojowi narracji, przeciwnie powoduje, że autor, zamknięty w klatce własnej nieszczerości, chce jak najszybciej skończyć dzieło i mieć tę mękę już za sobą. Zwykle nie idzie mu to łatwo, stąd otaczające reporterów legendy o tym, że pisząc swoje dzieła „rzeźbią oni w słowie”. Już kiedyś z tego szydziliśmy, ale nie zaszkodzi przypomnieć. Nie ma żadnego rzeźbienia w słowie. W gównie można sobie porzeźbić i tym właśnie zajmowała się polska szkoła reportażu. Słowo, jako tworzywo ma inną strukturę i charakter, jest płynne i granulowane jednocześnie. Za owym rzeźbieniem w słowie, czyli samogwałtem na prawdzie, wrażliwości i własnych emocjach, ukrywa się intencja zleceniodawcy. Ta jest zawsze ponura i nieuczciwa wobec czytelnika. Masowy kolportaż jednak uniemożliwia ludziom właściwą ocenę, a legendowanie autorów tych reportaży staje się dopełnieniem całego obrazu tragedii. Ludzie, sami z siebie kolportują kłamstwa zawarte w reportażach, a teraz jeszcze będą nimi katowane dzieci, bo czołowi reportażyści gazowni, znajdą się w kanonie lektur. Postaci zaś tych autorów zostaną przeniesione w sferę mitu. A na pewno zostanie podjęta taka próba. Zwykle odbywa się to za pomocą decyzji administracyjnych i sądów. Przygoda ta jeszcze przed nami, ja zaś kończę na dziś, albowiem muszę finalizować pracę nas książką o porwaniu Jana Kazimierza, królewica polskiego…