Trochę żartów o interpretacji źródeł historycznych, wikingach i Żydach

Cały czas na fejsie puszczają mi fragmenty serialu o wikingach. Wiele osób namawia mnie też na to, by ten serial obejrzał, ale jakoś nie mam ochoty. Zajrzałem za to do docenta wiki, żeby sprawdzić co tam piszą o głównych bohaterach tej produkcji, lansowanych na chama w platformie Zuckerberga. Znalazłem tam rzeczy niezwykłe. Zanim przejdę do ich omówienia, powiem jeszcze tylko, że cały ten serial jest kolejnym, bardzo kosztownym pretekstem do powtórzenia standardowych w filmach anglosaskich bredni. Wymienię je po kolei: kocham cię, I love you too, przybyłem żeby cię chronić itp., itd.

Nie sądzę, żeby wiele ponadto znajdowało się w tym serialu. Mamy tam jeszcze tak zwany realizm historyczny oparty na nieznanych źródłach ikonograficznych i bardzo makabryczne sceny walk. Istotne jest jednak to skąd w ogóle wziął się scenariusz, czyli skąd wiemy o tym, kim byli i jak żyli wikingowie w Danii, Norwegii i w Szwecji. Otóż wiemy o tym od Saxo Gramatyka, który 200 lat po śmierci głównych bohaterów serialu, spisał ich dzieje, w księdze liczącej 16 tomów i zatytułowanej Gesta Danorum czyli Czyny Danów. To nie jedyne źródło. Mamy jeszcze kroniki angielskie, islandzkie i irlandzkie sagi i sagi skandynawskie. Czytamy o tym wszystkim i nie możemy się nadziwić, że w tamtych okolicach pisano takie ilości tekstu, dla upamiętnienia niewiele przecież znaczących władców, zarządzających kawałkami Skandynawii, Anglii, Irlandii i królestwa zachodniofrankijskiego. Jeśli porównać to z zabytkami piśmiennictwa w Polsce, można się samemu wpędzić w kompleksy. U nas tylko Gall Anonim i nic więcej. No, a Duńczycy mają te 16 tomów, w dodatku, jak poucza docent wiki napisane zostały one w opozycji do kronik Adama z Bremy i podkreślają niezależność Danii od cesarstwa. Kłopot w tym, że owe święte niemal kroniki Saxo Gramatyka zaginęły gdzieś pomiędzy XIII a XVI wiekiem i dzieje duńskich wikingów znamy jedynie z XVI wiecznej ich kopii. Jakoś nie zaginęły ani sagi ( może nie były spisane?) ani kroniki angielskie, wszystko to się zachowało, ale te 16 tomów Saxo Gramatyka, poszło jak krew w piach. Czy to się stało może wskutek jakiejś okupacji? No skąd, nie było przecież żadnej okupacji Danii. Nie wiadomo w jakich okolicznościach najważniejsze źródło historii tego nieszczęśliwego królestwa przepadło. Wiadomo tylko, że odpis został wydany drukiem. Oto mieszkający w Paryżu Duńczyk, Christiern Pedersen, pozbierawszy jakieś okruchy dzieła Saxo, odtworzył je i wydał drukiem w Paryżu, w roku 1514. I to jest naprawdę niezły żart, bo najpierw piszą, że zginęło, potem pan Christian odszukał i wydał drukiem, a potem znowu zginęło. Czy ja się może mylę i znów coś pokręciłem? W każdym razie dzieje Ragnara i jego synów poznajemy dziś wyłącznie z tej wersji drukowanej w Paryżu i kolejnych kopii wykonanych na jej podstawie. Dodam jeszcze tylko, że Saxo, jak twierdzi wiki, pisał swoją kronikę wzorując się na autorach antycznych – Homerze i Wergiliuszu. To zaś oznacza, że cała historii Ragnara i jego rodziny jest, jakby to rzec, przystrzyżona dla potrzeb politycznych, żeby nie powiedzieć dęta. W roku 1514 nie było jeszcze protestantów, a więc nie można o aranżacje tego przedsięwzięcia podejrzewać lutrów, ale miejsce wydania wydaje się znamienne. Ktoś poza wszystkim musiał tę ogromną edycję sfinansować. Ja już wielokrotnie pisałem o pewnym rozdwojeniu jaźni badaczy zajmujących się bibliotekami, czytelnictwem i dostępem do słowa drukowanego w dawnych czasach. Z jednej bowiem strony wszyscy się zgadzają, że świat był pełen analfabetów zapiekłych w prymitywnej i chamskiej złości, a ciemności ludzkiej egzystencji oświetlały tylko nieliczne punkty, którymi były szkoły przyklasztorne i uniwersytety. Potem okazało się, że to wcale nie jest właściwe światło, bo przyszła reformacja z latarkami i zaczęła świecić normalnie po oczach. Z drugiej strony wszyscy jak gąbka chłoną nowe idee, choć nie potrafią ani czytać ani pisać i wydają się nadzwyczaj dobrze zaznajomieni z intelektualnymi prądami różnych epok. Na przykład w takiej Langwedocji w XII wieku, wszyscy byli świadomymi manichejczykami. Tak przynajmniej można wyczytać w różnych książkach.

Nie inaczej jest w przypadku Saxo. Facet napisał na polecenie biskupa monumentalne dzieło, które powinno być przechowywane jak relikwia, sam był wysokiej rangi duchownym i powinien zlecić wykonanie przynajmniej trzech kopii. Nic takiego nie nastąpiło, a królowie duńscy zamiast pilnować swojego PR, wzięli i w cholerę to stracili. No, ale od czegóż mamy francuskie drukarnie, które działając w imieniu króla z dynastii de Valois, prowadzącego politykę antycesarską, chętnie wspomogą bratni naród duński i dzięki temu wiedza na temat najpotężniejszych władców morza w IX i X wieku zostanie światu przywrócona.

Nie wiem czy są jakieś krytyczne opracowania dzieła Saxo, ale wiem na pewno, że literatura popularna i film traktują tę księgę jak kopalnię pomysłów. Opisane zaś w niej sceny, podobnie jak dzieje legendarnych królów Anglii, traktowane są jak żywa historyczna prawda. Czy wszystkie dzieła z przełomu XV i XVI wieku, a także wcześniejsze traktowane są w taki sposób? A gdzie tam…U nas jak wiadomo Kadłubka uważa się za konfabulanta, a interesują się nim jedynie wielkolechici. Serio można pisać jedynie o Gallu, a to ze względu na to iż nazwał zdrajcą biskupa krakowskiego Stanisława. No, ale w dalekich krajach nie jest lepiej. Bo niektóre ważne książki są tam także traktowane jak zestaw bredni napisany pod wpływem nierozpoznanych emocji. Tak jest na przykład z Historią trubadurów Jeana de Nostredame, brata słynnego astrologa i jasnowidza. Zostało zadekretowane, że to jest książka pełna konfabulacji i od tamtej pory nikt do niej nie zagląda. A szkoda.

Wracajmy jednak do naszych bohaterów. Oto pokazują w wiki taki obrazek, pochodzący z jakiegoś iluminowanego rękopisu angielskiego. https://en.wikipedia.org/wiki/Ragnar_Lodbrok#/media/File:Harley_MS_2278,_folio_39r_excerpt.jpg

Widzimy tu króla Danii Ragnara, tego samego co pokazują go w serialu, a także jego synów Ivara i Ubbę. Patrzymy na to i nie możemy uwierzyć. Przecież w ten sposób przedstawiano w średniowieczu Żydów. Poznajemy ich zaś albo po charakterystycznych dla Bliskiego Wschodu nakryciach głowy, albo po charakterystycznych żydowskich kapeluszach. Do tego ci trzej faceci oddają cześć jakimś rogatym bóstwom uzbrojonym w miecze i tarcze. Ktoś powie, że nie ma się czym przejmować, albowiem w XV wieku ludzi pisali i malowali w księgach co im się podobało. No i generalnie robili wszystko na odpieprz, byle tylko szybko skończyć i zainkasować wypłatę. To są znane praktyki. No, a poza tym nie mieli dostępu do źródeł i dokumentacji i bazowali tylko na swoich wyobrażeniach. Taki, na przykład Rembrandt jeszcze w XVII wieku malował postaci biblijne w strojach współczesnych mu Turków. Nic się chłop nie przejmował prawdą historyczną. Tamten od obrazka wyobrażającego Ragnara z synami usłyszał po prostu od kogoś, że po śmierci tego króla Danii jego synowie ruszyli na Anglię, prowadząc ze sobą oddziały zwane Wielką Pogańską Armią i namalował ich tak, jak sobie wyobrażał ludzi dowodzących poganami. W dziwnych czapkach z brodami. Oczywiście, nie mogło być inaczej. A to, że przypominają Żydów? Drobiazg i przypadek.

Gesta Danorum zaś zostały wydane w Paryżu w roku 1514 z zaginionego rękopisu, który się odnalazł, a potem znów zgubił.

Docent wiki podaje, że władcy Danii, Norwegii i Szwecji łupili klasztory i kościoły i wywozili z nich zgromadzone tam bogactwo. Świetnie. I co z nim robili? Zakopywali? Puszczali w obieg? Pożyczali na procent? Inwestowali w nieruchomości? Jeśli ktoś zajmuje się rabunkiem nie może sobie pozwolić na rozproszenie bogactw, które zdobywa, albowiem w krótkim czasie zastępuje go kto inny, on sam zaś umiera gwałtowną śmiercią. Taka jest praktyka i nie ma od niej odwołania. Jeśli więc taka jest praktyka, to znaczy, że siła Ragnara nie brała się z jego zręczności, umiejętności żeglowania i waleczności, ale z bogactw, które w coś inwestował. Jeśli zaś nie inwestował, to znaczy, że je komuś przekazywał i pobierał za ten transfer prowizję. Wiele się na tym świecie zmieniło od jego czasów, ale kwestie finansowe akurat pozostały takie same. W książce profesora Adamczyka Pieniądz i władza, możemy przeczytać, że wikingowie wywieźli z Anglii osiem milionów sztuk srebrnych monet. Nie licząc złotych paramentów i złotych ozdób. Co się z tym stało?

Mamy tych trzech żydów na obrazku, jak sobie gawędzą przy herbacie i wpatrują się w swoje rogate bóstwa i nie możemy zrozumieć dlaczego ta ikonografia, bliższa przecież czasom Ragnara nie wpłynęła na producentów serialu, którzy budując wizerunki swoich bohaterów podrasowali jedynie XIX i XX wieczne wyobrażenia o wikingach? Przecież nie wiemy jak oni wyglądali. Nie ma zabytków z epoki, które by pomogły nam zwizualizować te postaci. Mamy tylko tych trzech brodatych jegomości w żydowskich czapkach. No jak to – zawoła ktoś – a tkanina z Bayeux? No rzeczywiście, ale tam widzimy panów w kolczugach przedstawionych nader schematycznie. I nie mamy gwarancji, że 100 lat wcześniej moda męska nie wyglądała jednak trochę inaczej.

To wszystko jest zadziwiające. Jeszcze lepiej jest kiedy zaczynamy się interesować dziewczynami z tego serialu. Ragnar żenił się trzy albo cztery razy. W filmie jednak jego żoną jest Lagertha, legendarna dziewica-tarczowniczka, pochodząca z Norwegii. Legenda mówi, że król Szwecji, utożsamiany z bóstwem płodności – Frei – napadł na Norwegię, zabił jej króla, a wszystkie dziewczyny z dworu zamknął w burdelu na wieczną hańbę. Potem jednak przypłynął Ragnar i uwolnił te kobitki, a one przebrały się w męskie ciuchy i walczyły dzielnie u boku Ragnara, najmężniej zaś walczyła Lagertha, która została jego żoną. Pozostają, moim zdaniem dwie kwestie do wyjaśnienia. Pierwsza – na co liczy facet otwierający burdel nad fiordem, na całkowitym pustkowiu, gdzie żyje niewielka ilość ludzi, którzy w dodatku praktykują wielożeństwo? Jak prowadzić taki interes? I jak skłonić wikingów mających po trzy żony, by chodzili akurat do jego lokalu? Jakby tego było mało, w środku tego bardaka siedzą jakieś tarczowniczki rwące się do noży. Trzeba być durniem, żeby tam wejść, a gdzie mówić jeszcze o ściąganiu spodni.

Żeby założyć burdel potrzebna jest infrastruktura, to znaczy miasto, parking, łaźnia i wyszynk. Bez tego interes nie pociągnie. Kwestia druga – Saxo Gramatyk pisze, że Ragnar rozwiódł się z Lagerthą. A mówią, że w Skandynawii rozwody wprowadził dopiero Gustaw Adolf. To, jak widać nieprawda, przy okazji zaś ujawniła się prawdziwa natura protestantyzmu. To jest powrót do czasów Ragnara, opisanych w tym drukowanym w Paryżu dziele Gesta Danorum. Nikt nie wie kto je naprawdę napisał, na czyje zlecenie i ile to kosztowało. Jedno jest pewne – wszyscy się tym inspirują, podobnie jak innymi pochodzącymi z XII i XIII wieku tekstami „źródłowymi”. Tylko my tutaj, biedne żuczki nie możemy zrozumieć dlaczego dzieła pisane w XII i XII wieku w zachodniej Europie można traktować serio, a tych pisanych w Polsce nie. Nie możemy zrozumieć także dlaczego obrazek z XV wieku ma być mniej wiarygodny niż wydane w Paryżu dzieło Saxo Gramatyka. Może wy macie jakieś pomysły?

Aha, jeszcze jedno. Wiki pisze, że królowie wikingów łączyli się w celu łupienia bogatych krain, a następnie sojusze te się rozpadały, w imię jakichś partykularnych interesów. Pewnie tak było, my jednak rozpoznajemy dokładnie ten modus operandi, albowiem został on opisany w dziele zatytułowanym Pająki, którego autorem jest Klemens Junosza. Dzieło to bynajmniej nie opowiada o wikingach, ale całkiem o kimś innym.